Prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego

2017-02-12, Adwokat Katowice Kamil Draga

W art. 178a kodeksu karne opisane zostały dwa typy przestępstwa, tj. podstawowy (§ 1) i kwalifikowany (§ 4). Tym pierwszym jest prowadzenie w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego pojazdu mechanicznego, natomiast drugim, poważniejszym przestępstwem (zagrożonym karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5) jest z kolei zachowanie polegające na prowadzeniu pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego przez sprawcę, który był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, albo za przestępstwo określone w art. 173, 174, 177 lub 355 k.k., popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, albo który dopuścił się tego czynu w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo (§ 4).

Omawiane tu przestępstwa te są formalnymi, czyli innymi słowy polegają na samym tylko prowadzeniu pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. Sam fakt prowadzenia pojazdu w takim stanie pociąga za sobą odpowiedzialność, nawet jeśli pojazd był prowadzony prawidłowo i nie sprowadził jakiegoś konkretnego niebezpieczeństwa (wyr. SN z 24.11.1960 r., V K 556/60, SMO 1961, Nr 1, s. 190; wyr. SN z 10.3.1964 r., IV K 1296/61, OSNKW 1964, Nr 11, poz. 152).

Warunkiem uznania osoby za prowadzącą pojazd jest to, by pojazd znajdował się w ruchu. Jeżeli pojazd nie znajduje się w ruchu, to trudno uznać za prowadzącą pojazd osobę, która nawet siedzi za kierownicą i ma kontakt ze wszystkimi urządzeniami służącymi do wprawiania go w ruch i kierowania nim. Może ona co najwyżej zmierzać do jego prowadzenia (tak R.A. Stefański, Glosa do wyroku SN z 22.7.1993 r., II KRN 110/93,OSP 1994, Nr 2, s. 85). Natomiast jeżeli sprawca nie przejechał nawet minimalnego odcinka drogi, ale zamierzał jechać, to dopuszcza się przestępstwa w formie usiłowania. Zasadnie Sąd Najwyższy wyjaśnił, że: „Samo zajęcie przez nietrzeźwego kierowcę miejsca za kierownicą i uruchomienie motoru z zamiarem prowadzenia pojazdu rozważać należy w płaszczyźnie usiłowania" (uchw. SN z 8.12.1960 r., VI KO 64/60).

Za wskazane tu przestępstwa może także odpowiadać osoba inna niż prowadząca pojazd, a więc tzw. podżegacz czy pomocnik (w myśl definicji z art. 22 k.k.). Otóż jak wskazuje się w orzecznictwie sądowym:
„Zachęcając lub godząc się na picie wódki przez kierowcę, a następnie dopuszczając go do prowadzenia samochodu w stanie nietrzeźwości, dysponent samochodu wojskowego w każdym razie staje się podżegaczem lub pomocnikiem kierowcy, tj. swego podwładnego w popełnieniu przezeń przestępstwa z art. 28 ustawy o zwalczaniu alkoholizmu (post. SN z 2.2.1961 r., Rw 4/61).”,

„Nakłanianiem K. w barze do picia alkoholu z równoczesnym poleceniem mu odstawienia samochodu do bazy – udzielił oskarżony S. pomocy oskarżonemu K. do prowadzenia przez niego w stanie nietrzeźwości samochodu, gdyż częstując go alkoholem niewątpliwie przyczynił się w pewnym stopniu do stanu jego nietrzeźwości, a jeżeli nie miał zamiaru, by w takim stanie osk. K. wóz prowadził, to w każdym razie wydając mu po poczęstunku nakaz odstawienia wozu do bazy, przewidywał i godził się na to, że K. w stanie nietrzeźwym może ten wóz do bazy prowadzić” (wyr. SN z 24.7.1962 r., IV K 443/62).

Jeśli chodzi o definicję pojęcia „pojazd mechaniczny”, to Sąd Najwyższy przyjął, że: „Za pojazdy mechaniczne należy uznać pojazdy zaopatrzone w poruszający je silnik (pojazdy samochodowe, maszyny rolnicze, motocykle, lokomotywy kolejowe, samoloty, helikoptery, statki wodne i inne), jak również pojazdy szynowe zasilane z trakcji elektrycznej (tramwaje, trolejbusy)” (wyr. SN
z 25.10.2007 r III KK 270/07, PiP 2008, Nr 5, poz. 2).

Nadto Sąd Najwyższy uznał, że: "Pojazdem mechanicznym w ruchu lądowym jest każdy pojazd drogowy lub szynowy napędzany umieszczonym na nim silnikiem, jak również maszyna samobieżna i motorower. Nie są pojazdami mechanicznymi rowery zaopatrzone w silnik pomocniczy o pojemności nieprzekraczającej 50 cm3 pod warunkiem, że zachowują wszystkie normalne cechy charakterystyczne budowy umożliwiające ich zwykłą eksploatację jako rowerów" (wyr. SN z 4.2.1993 r., III KRN 254/92, OSP 1993, Nr 10, poz. 198), jak też stwierdził, że: "Motorower, przeznaczony do poruszania się w ruchu drogowym wyłącznie przy pomocy silnika, jest pojazdem mechanicznym w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego i Kodeksu wykroczeń, niezależnie od posiadanych parametrów technicznych" (uchw. SN (7) z 12.5.1993 r., I KZP 9/93, OSNKW 1993, Nr 5–6, poz. 27).

Prowadzenie pojazdu nie musi następować na drodze publicznej – jednoznacznie przyjmuje się, że może to być szeroko pojęta jakakolwiek strefa ruchu w ruchu lądowym, powietrznym czy wodnym lub też strefa zamieszkania. Jak wskazuje Sąd Najwyższy: „Ruchem lądowym jest nie tylko ruch na drogach publicznych i w strefach zamieszkania, ale także ruch w miejscach dostępnych dla powszechnego użytku (…). Do miejsc takich zalicza się drogi wewnętrzne, wymienione w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych – Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 ze zm. Nie zalicza się do nich natomiast miejsc, w których dopuszczone jest do ruchu tylko wąskie grono osób" (wyr. SN z 15.12.2011 r., II KK 184/11, Prok. i Pr. 2012, Nr 3, poz. 4; wyr. SN z 11.10.2000 r., IV KKN 250/00), a także: „Grunt rolny, podobnie jak podwórko przydomowe, nie może być uznany za miejsce, gdzie odbywa się ruch lądowy pojazdów, a zatem nie korzysta z ochrony art. 178a § 1 KK" (wyr. SN z 2.3.2012 r., V KK 358/11, OSNKW 2012, Nr 6, poz. 66).

W literaturze przyjmuje się, że wypicie 0,5 litra piwa o zawartości 5,5% alkoholu powoduje stężenie alkoholu we krwi 0,3 promille (tak np. W. Kotowski, Prawo o ruchu drogowym. Komentarz praktyczny, Warszawa 2004). Wskazuje się także, że dorosły człowiek o wadze od 70 do 75 kg osiąga stan po użyciu alkoholu (0,2–0,5) po wypiciu kieliszka (50 cm3) wódki, lampki (150cm3) wina lub dużego kufla (0,5 litra) piwa, zaś poziom około 0,6% alkoholu we krwi osiąga się po wypiciu trzech takich porcji (A. Święcicki, Podstawowe wiadomości o alkoholu i alkoholizmie, Warszawa 1977). Podaje się nadto, że stężenie alkoholu we krwi po upływie półtorej godziny od spożycia 1 kufla (300 ml) piwa wynosi przy wadze ciała 70 kg – 0,27 promille, przy wadze 85 kg – 0,22 promille, i przy wadze 100 kg – 0,20 promille, a dwóch kufli piwa odpowiednio – 0,46 promille, 0,44 promille i 0,37 promille, a trzech kufli piwa odpowiednio 0,71 promille, 0,66 promille, 0,57 promille (W. Nasiłowski, Alkohol a odpowiedzialność kierowcy, Warszawa 1970).

W razie skazania za przestępstwo określone w art. 178a § 1 lub 4 obligatoryjne jest orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów lub pojazdów określonego rodzaju (art. 42 § 1 k.k.). co istotne - w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a § 1, sąd orzeka świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości co najmniej 5000 zł, a w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a § 4 co najmniej 10 000 zł, które nie może przekroczyć 60 000 zł.

Warto także przypomnieć, że w przypadku czynów, które nie będą kwalifikować się jako w/w przestępstwa z art. 178a k.k., może wystąpić wszelako łagodniejsza odpowiedzialność za wykroczenie.
Zgodnie bowiem z art. 87:
§ 1. Kto, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega karze aresztu albo grzywny nie niższej niż 50 złotych.
§ 1a. Tej samej karze podlega, kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem podobnie działającego środka, prowadzi na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu inny pojazd niż określony w § 1.
§ 2. Kto, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadzi na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu inny pojazd niż określony w § 1, podlega karze aresztu do 14 dni albo karze grzywny.
§ 3. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1 orzeka się zakaz prowadzenia pojazdów.
§ 4. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1a lub 2 można orzec zakaz prowadzenia pojazdów innych niż określone w § 1.

Z najnowszego orzecznictwa wypada wymienić również:
Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 28 października 2016 r. V KK 258/16: „Wjazd na teren budowy rzeczywiście był reglamentowany i do jazdy po nim dopuszczone były wyłącznie określone, upoważnione do tego osoby, jednakże z uwagi na powierzchnię terenu budowy, ilość poruszających się po niej pojazdów (w tym pojazdów wielkich gabarytów) oraz konieczność zapewnienia sprawnej i bezpiecznej organizacji ruchu, bezsprzecznie stwierdzić należało, że na placu budowy obowiązywały reguły ruchu drogowego.”,

Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 7 października 2015 r. IV KK 162/15:
„Fakt zatarcia z mocy prawa wcześniejszego prawomocnego skazania za przestępstwo określone w art. 178a § 1 KK lub wymienione w art. 178a § 4 KK, zaistniały w dacie wyrokowania, co do popełnienia czynu określonego w art. 178a § 1 KK, uniemożliwia przyjęcie odpowiedzialności sprawcy na podstawie art. 178a § 4 KK także wtedy, gdy do popełnienia tego czynu doszło przed upływem okresu niezbędnego do zatarcia wcześniejszego skazania. Nie stanowi natomiast przeszkody do przyjęcia odpowiedzialności z art. 178a § 4 KK zatarcie, w dacie wyrokowania, skazania za przestępstwo, którego częścią było orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, jeżeli będący przedmiotem osądu czyn określony w art. 178a § 1 KK został popełniony w okresie obowiązywania tego zakazu.”,

Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 30 lipca 2015 r. IV KK 201/15:
„Przewidziane w art. 178a § 1 KK kryterium „ruchu lądowego” należy wiązać nie tyle z formalnym statusem konkretnej drogi czy też określonego miejsca, lecz z faktyczną dostępnością i rzeczywistym jego wykorzystywaniem dla ruchu pojazdów i innych uczestników.”,

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba we Wrocławiu z dnia 23 lipca 2014 r. III SA/Wr 265/14:
„1. Przy interpretacji unormowań zawartych w art. 12 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (Dz.U. Nr 30, poz. 151 ze. zm.) nie można poprzestać wyłącznie na wykładni językowej. Wykładnia celowościowa art. 12 ust. 2 pkt 2 ustawy o kierujących pojazdami pozwala twierdzić, że na podstawie tego przepisu starosta jest zobligowany do niewydawania prawa jazdy kategorii między innymi: A, C, C+E w czasie trwania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych obejmującego uprawnienie w zakresie prawa jazdy kategorii B, przy czym zakaz ten odnosi się nie tylko do kierowców ubiegających się po raz pierwszy o prawo jazdy danej kategorii (innego niż kategoria B), w czasie trwania zakazu, ale dotyczy również kierowców posiadających już takie uprawnienia - przez wstrzymanie możliwości ich wykonywania na czas trwania zakazu sądowego, orzeczonego co do pojazdów objętych prawem jazdy kategorii B.
2. Nie do zaakceptowania jest sytuacja, w której osoba z orzeczonym sądownie zakazem prowadzenia pojazdów objętych prawem jazdy kategorii B mogłaby - w okresie obowiązania zakazu - wciąż korzystać z innych uprawnień do prowadzenia pojazdów i nadal stwarzać (niekiedy wręcz większe) zagrożenie w ruchu przez prowadzenie innych pojazdów (np. autobusu - prawo jazdy kat. D) w stanie nietrzeźwości. Fakt, że przed wyrokiem sądu karnego kierujący legitymował się prawem jazdy obejmującym kat. A, B, C,B+E, C+E, zaś sąd rejonowy prawomocnym wyrokiem odebrał mu je tylko częściowo, tzn. zakazał prowadzenia pojazdów mechanicznych w zakresie kat. B, nie oznacza, że w trakcie obowiązywania tego zakazu, skarżący może prowadzić pojazdy mechaniczne objęte pozostałymi kategoriami. Taka działalność jest bowiem objęta zakazem wprowadzonym w unormowaniach art. 12 ustawy o kierujących pojazdami.”,

Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 2 marca 2012 r. V KK 358/11:
I.
Grunt rolny, podobnie jak podwórko przydomowe, nie może być uznany za miejsce, gdzie odbywa się ruch lądowy pojazdów, a zatem nie korzysta z ochrony art. 178a § 1 KK.
opubl. OSNKW 2012/6/66; Biuletyn SN 2012/6; KZS 2012/7-8/30.
II.
Wprawdzie na gruncie rolnym używa się pojazdów mechanicznych lub konnych służących do prac polowych, jednak ruch tymi pojazdami odbywa się sporadycznie i obejmuje tylko wąskie grono użytkowników, co prowadzi do wniosku, że miejsce to nie jest ogólnie dostępne dla ruchu pojazdów.
opubl. KZS 2012/6/21.

Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 27 listopada 2013 r. V KK 291/13:
„Okoliczność, że do tragicznego skutku jazdy oskarżonego doszło na podwórku, na którym nie toczy się ruch lądowy nie podważa w niczym prawidłowej oceny prawnej jego zachowania jako przestępstwa z art. 177 § 2 KK i art. 178a § 1 KK.”.

Adwokat Katowice Kamil Draga