Nabycie spadku a dochód ze zbycia nieruchomości
2022-07-26, Adwokat Katowice Kamil Draga
Na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych podatnik uzyskuje w określonych tam przypadkach przychód z odpłatnego zbycia nieruchomości (lokalu). Jak traktować sytuację jednakże osiągnięcia przez kogoś określonego przysporzenia pieniężnego, które pochodzi stąd, że dokonuje podziału spadku i w zamian za udział we współwłasności nieruchomości spadkowej, który przechodzi na innego spadkobiercę, dostaje od niego określoną kwotę pieniężną?
Dla mnie jako adwokata rzecz jest oczywista - jednak dla organów skarbowych ten przypadek winien być potraktowany właśnie jako odpłatne zbycie nieruchomości i oczywiście podlegać opodatkowaniu. Na szczęście Naczelny Sąd Administracyjny stanął po stronie podatnika - z argumentacją jak poniżej:
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 stycznia 2022 r.
II FSK 1363/19:
"Zniesienie współwłasności nieruchomości, w wyniku którego współwłaściciel (spadkobierca) w zamian za udział we współwłasności nieruchomości otrzymuje spłatę, będącą jego równowartością, nie uzyskuje przychodu w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a) u.p.d.o.f. nawet wówczas, gdyby inne przesłanki opodatkowania dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości zostały spełnione.".
Uzasadnienie faktyczne
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 27 lutego 2019 r. (sygn. akt I SA/Po 984/18) uchylił interpretację indywidualną przepisów prawa podatkowego, wydaną na wniosek T. W. (dalej jako skarżący, podatnik, strona) przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej 24 września 2018 r. w przedmiocie podatku dochodowego od osób fizycznych. Pełna treść wyroku i uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia, jak i innych wyroków powołanych poniżej, dostępna jest na stronie internetowej https://orzeczenia.nsa.gov.pl/ (dalej w skrócie: "CBOSA").
Skargę kasacyjną od tego wyroku wniósł Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej. Wyrok zaskarżył w całości. Wskazując na przepisy art. 174 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j.: Dz. U. z 2019 r. poz. 2325 z późn. zm., dalej jako: "p.p.s.a.") zarzucił naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy tj. art. 57a p.p.s.a. w zw. z art. 134 § 1 p.p.s.a., art. 141 § 4 p.p.s.a. oraz art. 14b § 1 i § 3 i art. 14c § 1 i § 2 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2018 r. poz. 200 z późn. zm. dalej jako O.p.) przez nieprawidłową kontrolę zaskarżonej interpretacji i przyjęcie jako podstawy rozstrzygnięcia stanu faktycznego odmiennego od przedstawionego we wniosku o wydanie interpretacji i uznanie, że podział majątku wspólnego K. i W. S. i dział spadku po W. S. nie spowoduje powstania u skarżącego, jako następcy prawnego W. W. przychodu z odpłatnego zbycia udziału w nieruchomości, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1509 z późn. zm. dalej jako u.d.o.f.).
Również na podstawie przepisów art. 174 pkt 1 p.p.s.a. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 10 ust. 1 pkt 8 u.p.d.o.f. poprzez błędną jego wykładnię i w konsekwencji niewłaściwą ocenę zastosowania polegającą na bezpodstawnym przyjęciu, że w niniejszej sprawie nie doszło do zbycia przez skarżącego udziału w nieruchomości lecz do zniesienia współwłasności nieruchomości w ramach działu spadku i otrzymana z tego tytułu spłata nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
W oparciu o powyższe zarzuty organ wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie skargi ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu oraz zasądzenie na rzecz organu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej i zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Stosownie do postanowień art. 183 § 1 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, z urzędu bierze jednak pod rozwagę nieważność postępowania. W rozpoznawanej sprawie nie zachodzi żadna z przesłanek nieważności postępowania wymienionych w art. 183 § 2 p.p.s.a. Sprawa ta mogła być zatem rozpoznana przez Naczelny Sąd Administracyjny tylko w granicach zakreślonych w skardze kasacyjnej.
Oceniając zasadność zarzutów zawartych w skardze kasacyjnej wskazać należy, że nie posiadają one usprawiedliwionej podstawy.
W pierwszej kolejności wskazać należy, że przedmiotem zaskarżenia w niniejszej sprawie była indywidualna interpretacja przepisów prawa podatkowego. We wniosku o interpretację skarżący przedstawił wyczerpujący stan faktyczny sprawy i podkreślił, że do sprawy o podział majątku wspólnego K. i W. S., dział spadku po W. S. oraz zniesienie współwłasności nieruchomości wstąpił jako następca prawny - spadkobierca W. W. Dlatego jako następca prawny W. W. uzyskał składnik majątkowy odpowiadający wielkości jego udziału w majątku spadkowym po W. S. Tym stanem faktycznym związany jest organ interpretujący przy wydawaniu interpretacji podatkowej. Jak podkreślił Sąd meriti skarżący jako nabywca udziału po swojej matce W. W., w ramach działu spadku między spadkobiercami po W. S., wstąpił w prawa i obowiązki spadkobierczyni - swojej matki, jako dalszy spadkobierca. W tej sytuacji trudno uznać, jak chce organ, że nie dokonano działu spadku między spadkobiercami. Skarżący jako dalszy spadkobierca po W. S. nabył udział spadkowy, czyli również w prawie własności nieruchomości z chwilą śmierci swojej matki. We wniosku o interpretację skarżący wskazał, że w dziale spadku uczestniczył jako następca prawny swojej matki i podkreślił, że postanowienie sądu na mocy którego przyznana została mu spłata, dotyczyło działu spadku po W. S., a nie po matce skarżącego.
W tej sytuacji uznać należy, że to organ dokonał interpretacji stanu faktycznego odmiennego od przedstawionego we wniosku o wydanie interpretacji, a nie jak zarzucono w skardze kasacyjnej Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu. Podkreślić należy, że jednym ze sposobów dokonania działu spadku jest fizyczny podział spadku i przyznanie stosownych spłat i dopłat, co więcej w ramach działu spadku sąd zobowiązany jest do ustalenia składu spadku i wartości przedmiotów wchodzących w jego skład. Z tego powodu gdy toczy się postępowanie działowe, niedopuszczalne jest osobne prowadzenie postępowania o zniesienie współwłasności (z art. 224 k.c.) poza postępowaniem o dział spadku. W takim przypadku toczy się jedno postępowanie o dział spadku, w którym mają odpowiednie zastosowanie przepisy o zniesieniu współwłasności i w ramach, którego sąd ustalając składu spadku dokonuje odpowiednio podziału majątku wspólnego czy zniesienia współwłasności. Nie zmienia to jednak faktu, że w istocie przeprowadzany jest dział spadku. Dlatego w niniejszej sprawie Sąd meriti prawidłowo uznał, że wprawdzie spłatę przyznano skarżącemu, ale przyznano ją dlatego, że był spadkobiercą jednego ze spadkobierców, którzy odziedziczyli nieruchomość, ostatecznie przyznaną jednemu z nich.
Organ interpretujący, zarówno w zaskarżonej interpretacji jak i w skardze kasacyjnej wywodzi, że skarżący nie otrzymał spornej spłaty z tytułu działu spadku, a jedynie z tytułu zniesienia współwłasności nieruchomości, w której udział posiadała jego matka. Pomija jednak, na co wskazywał Sąd meriti, że skarżący w ramach spadku po matce nie mógł otrzymać więcej niż otrzymałaby jego matka gdyby dożyła do dnia działu spadku. W istocie bowiem w wyniku działu spadku po W. S. doszło do zniesienia współwłasności nieruchomości wchodzącej w skład spadku. Kwota którą skarżący otrzymał od jednego ze współspadkobierców po W. S. wynikała wyłącznie z działu spadku. Działu spadku dotyczyło postanowienie Sądu opisane we wniosku o udzielenie interpretacji. Nie było odrębnego zniesienia współwłasności nieruchomości wchodzącej w skład spadku jak i podziału majątku wspólnego K. i W. S. jak tylko te, które nastąpiły w ramach działu spadku przy obligatoryjnym ustalaniu składu majątku spadkowego.
Zarzucając sądowi pierwszej instancji błędną wykładnię art. 10 ust. 1 pkt 8 u.p.d.o.f. organ nie wskazał na błędy w rozumowaniu sądu, pominął zaś część rozważań z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, w którym sąd pierwszej instancji, odwołując się do konstrukcji podatku dochodowego, wykazał, że nawet przy przyjęciu, że doszło do zniesienia współwłasności poza działem spadku, to nie doszło do przyrostu majątku skarżącego. Organ skupił się na wykazaniu, że zniesienie współwłasności, w ramach którego jeden ze współwłaścicieli w zamian za udział w nieruchomości otrzymuje określoną kwotę pieniędzy i następuje to przed upływem 5 lat od końca roku, w którym nastąpiło nabycie, powoduje powstanie przychodu., ze źródła o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 u.p.d.o.f. Przyjął przy tym, że doszło do zniesienia współwłasności nieruchomości poza działem spadku i to pomiędzy osobą, która nie była spadkobiercą W. S., a skarżącym i nie dotyczyło to nabytego w drodze spadku po matce udziału w spadku po W. S.
Wobec powyższego Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że zarzuty skargi kasacyjnej są całkowicie bezzasadne, już chociażby z powodu zmiany stanu faktycznego przez organ interpretacyjny, podanego we wniosku o udzielenie interpretacji. Wskazać należy, że Naczelny Sąd Administracyjny podziela podgląd wyrażony w wyroku z 28 lipca 2017 r., II FSK 1432/17 i przyjmowany przez Naczelny Sąd Administracyjny także w innych orzeczeniach (np. w wyrokach z 3 marca 2020 r., II FSK 1557/18; z 7 maja 2021 r., II FSK 342/21; 28 lipca 2017 r., II FSK 1432/16), że zniesienie współwłasności nieruchomości, w wyniku którego współwłaściciel (spadkobierca) w zamian za udział we współwłasności nieruchomości otrzymuje spłatę, będącą jego równowartością, nie uzyskuje przychodu w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a) u.p.d.o.f. nawet wówczas, gdyby inne przesłanki opodatkowania dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości zostały spełnione.
Z tych względów na podstawie art. 184 p.p.s.a. naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej.
O zwrocie kosztów postępowania kasacyjnego od organu na rzecz strony orzeczono na podstawie art. 204 pkt 2 w zw. z art. 205 § 2 p.p.s.a. i w zw. z § 14 ust. 1 pkt 2 lit. a i ust. 1 pkt 1 lit. c rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 265).
