Wyrok sądu zagranicznego w sprawie cywilnej – jak uznać go w Polsce?
2020-05-30, Adwokat Katowice Kamil Draga
Z powodu emigracji głównie młodszej części społeczeństwa po wejściu Polski do UE, pojawia się wcale nierzadki problem wyroków, które zapadają poza krajem, a które trzeba uznawać w Polsce, szczególnie dotyczy to tych związanych z szeroko rozumianymi sprawami rodzinnych (rozwody, kontakty z dziećmi itp.).
Zgodnie z art. 1148 k.p.c. każdy, kto ma w tym interes prawny, może wystąpić do sądu z wnioskiem o ustalenie, że orzeczenie sądu państwa obcego podlega albo nie podlega uznaniu. Jak rozumieć ogólne pojęcie „interesu prawnego” ? Generalnie przyjmuje się, że o tym, czy dana osoba w konkretnym wypadku ma tego rodzaju potrzebę prawną, w omawianym postępowaniu decyduje to, czy konkretne orzeczenie sądu polskiego będzie oddziaływało na sferę jej praw podmiotowych lub czy jest niezbędne do ochrony uprawnień albo do wykonania obowiązków tej osoby, które wynikają z przepisów prawnych. Zatem nie jest to tylko i wyłącznie strona postępowania, w którym to zapadło przed sądem zagranicznym dane orzeczenie.
Przesłanki wyłączające uznanie wyroku są następujące:
1) nie jest prawomocne w państwie, w którym zostało wydane;
2) zapadło w sprawie należącej do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich;
3) pozwanemu, który nie wdał się w spór co do istoty sprawy, nie doręczono należycie i w czasie umożliwiającym podjęcie obrony pisma wszczynającego postępowanie;
4) strona w toku postępowania była pozbawiona możności obrony;
5) sprawa o to samo roszczenie między tymi samymi stronami zawisła w Rzeczypospolitej Polskiej wcześniej niż przed sądem państwa obcego;
6) jest sprzeczne z wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu polskiego albo wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu państwa obcego, spełniającym przesłanki jego uznania w Rzeczypospolitej Polskiej, zapadłymi w sprawie o to samo roszczenie między tymi samymi stronami;
7) uznanie byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego).
Osoba powołująca się na uznanie orzeczenia sądu państwa obcego jest zobowiązana przedstawić:
1) urzędowy odpis orzeczenia;
2) dokument stwierdzający, że orzeczenie jest prawomocne, chyba że prawomocność orzeczenia wynika z jego treści;
3) uwierzytelniony przekład na język polski dokumentów wymienionych w pkt 1 i 2 oraz w § 2.
Jeżeli orzeczenie zostało wydane w postępowaniu, w którym pozwany nie wdał się w spór co do istoty sprawy, należy przedstawić dokument stwierdzający, że pismo wszczynające postępowanie zostało mu doręczone.
Wniosek, o którym mowa w art. 1148, rozpoznaje sąd okręgowy, który byłby miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy rozstrzygniętej orzeczeniem sądu państwa obcego lub w którego okręgu znajduje się miejscowo właściwy sąd rejonowy, a w braku tej podstawy - Sąd Okręgowy w Warszawie. W terminie dwóch tygodni od doręczenia wniosku strona może przedstawić sądowi stanowisko w sprawie. Sąd może rozpoznać wniosek na posiedzeniu niejawnym. Na postanowienie sądu okręgowego w przedmiocie ustalenia przysługuje zażalenie, a od postanowienia sądu apelacyjnego - skarga kasacyjna; można także żądać wznowienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym postanowieniem w przedmiocie ustalenia, oraz stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia wydanego w tym przedmiocie.
Jak zwykle w interpretacji omawianego tu zagadnienia z pomocą przychodzi orzecznictwo:
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 14 maja 2019 r. III SA/Kr 1228/18:
„Umowa dwustronna między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych podpisana w Kijowie 24 maja 1993 r. w art. 48 ust. 2 reguluje także tryb uznawania orzeczeń, które zostały wydane przez organ inny niż sąd na zasadach określonych w artykułach 50-52. W takiej sytuacji, zgodnie z art. 91 ust. 1 i 2 w zw. z art. 241 ust. 1, 89 ust. 1 pkt 2 Konstytucji RP, postanowienia tej umowy mają pierwszeństwo, co wyłącza stosowanie trybu uznania ex lege przewidzianego w art. 1145 i nast.k.p.c.”,
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 października 2016 r. II OSK 3263/14:
„1. Istota instytucji uznania zagranicznych orzeczeń sądowych sprowadza się do przeniesienia skutków prawnych orzeczenia wydanego w jednym państwie, na obszar innego państwa. System automatycznego uznania zagranicznego orzeczenia oznacza, że nie jest konieczne przeprowadzenie odrębnego postępowania i wydanie władczego aktu przez polski organ państwowy, aby zagraniczne orzeczenie wywoływało skutki prawne na terytorium Polski. Ocena, czy orzeczenie zagraniczne staje się skuteczne dokonywana jest ad hoc przez polski organ państwowy, przed którym toczy się postępowanie, dla którego wyniku znaczenie ma zagraniczne orzeczenie.
2. Ocena orzeczenia sądu zagranicznego w zakresie skutków prawnych jakie ono wywołuje wiąże się z koniecznością ustalenia, o jakich kwestiach rozstrzyga to orzeczenie. Oznacza to, że aby wywodzić skutki prawne z orzeczenia sądu zagranicznego w pierwszej kolejności należy badać, co rozstrzyga to orzeczenie.”,
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2015 r. III CSK 154/14:
„Wskazana w art. 23 lit. a rozporządzenia nr 2201/2003 dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 klauzula porządku publicznego ma na celu ochronę krajowego porządku prawnego przed przypadkami jego naruszenia w wyniku uznania orzeczeń sądów obcych nieodpowiadających fundamentalnym standardom prawnym. Chodzi przy tym o sprzeczność z polskim porządkiem prawnym uznania orzeczenia sądu obcego, a nie samego orzeczenia. Przedmiotem badania sądu polskiego pozostają wyłącznie potencjalne następstwa uznania konkretnego orzeczenia sądu państwa obcego.”,
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 2014 r. I CSK 482/13:
„Orzeczenie sądu państwa obcego uznane przez sąd polski na podstawie art. 1145 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 30 czerwca 2009 r. wiąże wszystkie sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej (art. 365 § 1 k.p.c.), także wtedy, gdy zostało wydane w sprawie objętej wyłączną jurysdykcją sądu polskiego.”,
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2012 r. V CSK 323/11:
„Jeżeli w postępowaniu przed zagranicznym sądem polubownym uczestnik nie zakwestionował jego właściwości i podjął obronę merytoryczną, nie może w postępowaniu o uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego skutecznie powołać się na nieistnienie lub nieważność zapisu.
Postępowanie dotyczące uznania i stwierdzenia wykonalności orzeczeń zagranicznych jest postępowaniem co do istoty sprawy, którego podłożem jest prawo materialne. Sąd może w konsekwencji zastosować Konwencję z 10 czerwca 1958 r. o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych (Dz. U. z 1962 r. Nr 9, poz. 41) jako właściwe prawo materialne.”,
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 stycznia 2010 r. I PZP 6/09:
„Na podstawie art. 357 § 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 36 Konwencji o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, sporządzonej w Lugano dnia 16 września 1998 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132), odpis postanowienia o stwierdzeniu wykonalności sąd pierwszej instancji powinien doręczyć dłużnikowi wraz z uzasadnieniem.
1. Z punktu widzenia wnioskodawcy stosować należało w stanie prawnym obowiązującym przed 1 lipca 2009 r. do postanowienia sądu pierwszej instancji o stwierdzeniu wykonalności przepis art. 357 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 35 konwencji o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych sporządzona w Lugano dnia 16 września 1998 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132), (art. 42 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. WE L 12 z 16 stycznia 2001 r., s. 1 ze zm.; przekład polski: wydanie specjalne Dz. Urz. UE, rozdział 19, t. 4, s. 42 ze zm. i sprost.), natomiast wobec dłużnika - art. 357 § 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 36 konwencji lugańskiej (art. 42 ust. 1 rozporządzenia). Wobec tego sąd pierwszej instancji powinien był doręczyć dłużnikowi postanowienie o stwierdzenie wykonalności z uzasadnieniem i tylko takie doręczenie jako odpowiadające wymaganiom przepisów prawa polskiego rozpoczynało bieg terminu do wniesienia przez dłużnika środka zaskarżenia zgodnie z art. 36 konwencji lugańskiej (art. 43 ust. 5 rozporządzenia).
2. Datą wejścia w życie rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. WE L 12 z 16 stycznia 2001 r., s. 1 ze zm.; przekład polski: wydanie specjalne Dz. Urz. UE, rozdział 19, t. 4, s. 42 ze zm. i sprost.) na potrzeby uznania i stwierdzenia wykonalności orzeczeń pochodzących z państw będących wcześniej członkami Unii Europejskiej, w państwach które przystąpiły do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 r., jest ten termin. W konsekwencji, zgodnie z art. 66 rozporządzenia, uznaniu lub stwierdzeniu wykonalności w Polsce na podstawie tego aktu prawnego podlegać mogą wyłącznie orzeczenia wydane po dniu 1 maja 2004 r.”,
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2009 r. I CSK 159/09 :
1. Nie ma podstaw prawnych do tego, aby poprzez uznanie, na podstawie art. 1145 § 1 k.p.c., wyroku sądu zagranicznego oddalającego skargę o uchylenie wyroku sądu arbitrażowego - ograniczać swobodę sądu decydującego o uznaniu orzeczenia arbitrażowego wydanego za granicą.
2. Wyrok sądu krajowego wydany w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi o uchylenie orzeczenia arbitrażowego musi być wzięty pod uwagę, w postępowaniu o uznanie zagranicznego orzeczenia arbitrażowego tylko wtedy gdy pozwalają na to przepisy regulujące to postępowanie.
3. W Konwencji Nowojorskiej uregulowano w sposób wyczerpujący sprawę przesłanek uznania lub stwierdzenia wykonalności zagranicznych orzeczeń arbitrażowych. Ocenę czy przesłanki te występują pozostawia się zaś sądowi, który orzeka o uznaniu zagranicznego orzeczenia arbitrażowego. W konsekwencji uznać należy, że ze specyfiki orzeczenia arbitrażowego, którego podstawę wydania stanowi wola stron oraz funkcji jaką pełni orzeczenie zagranicznego sądu, który oddala skargę o uchylenie orzeczenia arbitrażowego, wynika brak podstaw prawnych dla uznawania takiego, mającego w istocie tylko charakter kontrolny a nie merytoryczny, wyroku zagranicznego sądu. To związanie z wyrokiem arbitrażowym i w konsekwencji nie do końca samodzielny charakter takiego wyroku zagranicznego sądu stanowi więc przede wszystkim przeszkodę, aby traktować go jako orzeczenie, które może zostać uznane w Polsce na podstawie art. 1145 § 1 k.p.c.
4. Wyraźne wyłączenie sądownictwa polubownego z zakresu zastosowania Rozporządzenia nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych nie może być wyeliminowane na drodze wykładni zgodnej z normami traktatowymi, które mają jedynie charakter norm zadaniowych i kompetencyjnych.
Adwokat Katowice Kamil Draga
