Odpowiedzialność za długi podatkowe współmałżonka
2016-11-05, Adwokat Katowice Kamil Draga
Podatnik (a także płatnik i inkasent) pozostający w małżeńskiej wspólności majątkowej, która jest nadal najczęstszym ustrojem majątkowym występującym między małżonkami, odpowiada za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki nie tylko swoim majątkiem osobistym, lecz także majątkiem wspólnym jego i współmałżonka. W ten sposób to na współmałżonka może rozciągnąć się odpowiedzialność za długi wynikające z zaległości podatkowych. Zatem odpowiedzialność małżonka podatnika (płatnika, inkasenta) oznacza, że w sytuacji gdy wierzyciel podatkowy skieruje egzekucję z majątku wspólnego za długi podatnika (płatnika, inkasenta), to współmałżonek jest zobowiązany znosić tę egzekucję z majątku wspólnego. Co bardzo istotne i często pomijane – nawet zawarcie małżeństwa już po powstaniu zobowiązania podatkowego nie chroni współmałżonka od ryzyka odpowiedzialności majątkiem wspólnym za te długi.
Warto także pamiętać, że odpowiedzialność współmałżonka podatnika za wynikające z zobowiązań podatkowych podatki powstaje z mocy prawa, już z chwilą powstania zobowiązania podatkowego. Nie jest zatem konieczne do wszczęcia postępowania podatkowego w stosunku do małżonka podatnika wydanie decyzji o jego odpowiedzialności, a jedynie wymagane jest podanie jego osoby w tytule wykonawczym (na etapie postępowania egzekucyjnego). Jak wskazuje się w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 22 stycznia 2015 r. (sygn. akt I SA/Bd 1155/14): „Odpowiedzialność małżonka (…) jest rozumiana jako dopuszczalność stosowania przewidzianych prawem środków, zmierzających do przymusowego wyegzekwowania podatków z jego majątku. Małżonek de facto odpowiada wspólnym, a więc swoim majątkiem, bez ograniczeń kwotowych i wyłączania z niego określonych składników. Odpowiedzialność małżonka powstaje z mocy prawa, wraz z wystawieniem na niego tytułu wykonawczego, bez konieczności wydawania jakichkolwiek decyzji na niego przez organ podatkowy. Co więcej nie ma on na te decyzje (czy deklaracje) wpływu. Dodatkowo odpowiedzialność jest ustalona bez względu na zmiany majątkowe pomiędzy małżonkami. Ostatecznie odpowiedzialność małżonka może istnieć przez cały okres, w którym ciąży na jego małżonku ("zobowiązanym") zobowiązanie podatkowe.”
Oczywistą możliwością uniknięcia ryzyka prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego jest po prostu likwidacja tegoż majątku przez małżonków poprzez wprowadzenie umową majątkową ustroju tzw. rozdzielności majątkowej, gdzie istnieję tylko majątki osobiste małżonków. Wszelako trzeba pamiętać o treści art. 29 § 2 Ordynacji podatkowej - Skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej. Innymi słowy ustanowienie rozdzielności majątkowej będzie traktowane tak, jakby nie nastąpiło i organ podatkowy będzie mógł zaspokoić się nadal ze składników majątku wspólnego.
Na koniec trzeba także wspomnieć, że nawet rozwód nie musi stać się „ratunkiem” przed długami byłego małżonka u fiskusa – zgodnie bowiem z art. 110 Ordynacji podatkowej rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej, jednakże tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym. W praktyce więc może zdarzyć się tak, że wszystko to, co przypadnie nam po rozwodzie i podziale naszego majątku wspólnego, będzie stanowiło mienie, z którego organ podatkowy będzie mógł w całości się zaspokoić.
Jak stanowi Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 marca 2014 r. (II FSK 1000/12): „Solidarna odpowiedzialność rozwiedzionego (pozostającego w separacji i tego, którego małżeństwo unieważniono) małżonka dotyczy zaległości podatkowych z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej. Innymi słowy chodzi tu o odpowiedzialność ograniczoną czasem trwania wspólności majątkowej oraz czasem powstania zobowiązań podatkowych. Zatem - wartość udziału w majątku wspólnym rozwiedzionego małżonka ustalana winna być - co do zasady - na datę powstania przedmiotowych zobowiązań. Pamiętać jednak trzeba, że podział majątku wspólnego (a zatem i ustalenie jego wartości) może nastąpić bądź w umowie zawartej między małżonkami, bądź na mocy orzeczenia sądu po przeprowadzeniu stosownego postępowania. Wydaniu takiego orzeczenia służy postępowanie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami. Podziału majątku wspólnego może również, na wniosek jednego z małżonków, dokonać sąd w wyroku orzekającym rozwód lub w orzeczeniu separacji, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.”.
Adwokat Katowice Kamil Draga
