Przepadek korzyści majątkowej

2019-02-26, Adwokat Katowice Kamil Draga

Kodeks karny w art. 45 przewiduje tzw. przepadek korzyści majątkowej, jaką sprawca odniósł z popełnienia przestępstwa. Sankcja ta jest dotkliwa dla skazanych za przestępstwa, albowiem pozbawia ich – przynajmniej w założeniu – wszelkich profitów, które uzyskali, szczególnie zaś jest odczuwalną w przypadku przestępstw związanych ze sprzedażą środków odurzających.

Sąd orzeka przepadek takiej korzyści albo jej równowartości, o ile korzyść majątkowa nie dotyczy przedmiotów wymienionych w art. 44 § 1 lub 6, które w oparicu o tamtą podstawę prawną podlegają przepadkowi. Przepadku nie orzeka się w całości lub w części, jeżeli korzyść lub jej równowartość podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.

Za korzyść majątkową osiągniętą z popełnienia przestępstwa uważa się także pożytki z rzeczy lub praw stanowiących tę korzyść. W razie współwłasności orzeka się przepadek udziału należącego do sprawcy lub przepadek równowartości tego udziału.

W razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa znacznej wartości, albo przestępstwo, z którego została lub mogła zostać osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa, zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica jest nie niższa niż 5 lat, lub popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa za korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa uważa się mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w okresie 5 lat przed popełnieniem przestępstwa do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku, chyba że sprawca lub inna zainteresowana osoba przedstawi dowód przeciwny.

Jeżeli mienie stanowiące korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa, o którym mowa powyżej, zostało przeniesione na osobę fizyczną, prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, faktycznie lub pod jakimkolwiek tytułem prawnym, uważa się, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu tej osoby lub jednostki oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy, chyba że na podstawie okoliczności towarzyszących ich nabyciu nie można było przypuszczać, że mienie to, chociażby pośrednio, pochodziło z czynu zabronionego.

Warto pamiętać, że kwestię przepadku przewiduje także prawo europejskie, a dokładnie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2014/42/UE z 3.4.2014 r. w sprawie zabezpieczenia i konfiskaty narzędzi służących do popełnienia przestępstwa i korzyści pochodzących z przestępstwa w Unii Europejskiej.

Nakłada ona na kraje członkowskie obowiązek przyjęcia przyjęcia niezbędnych środków w celu umożliwienia konfiskaty, w całości lub w części, mienia należącego do osoby skazanej za popełnienie przestępstwa, które może być źródłem – w sposób bezpośredni lub pośredni – korzyści majątkowych, w przypadku gdy sąd na podstawie okoliczności sprawy, w tym konkretnych faktów i dostępnych dowodów, takich jak nieproporcjonalna do legalnego dochodu skazanego wartość jego mienia, jest przekonany, że przedmiotowe mienie pochodzi z działalności przestępczej.

Ponadto przewiduje ona, iż państwa członkowskie podejmują niezbędne środki w celu umożliwienia konfiskaty korzyści lub innego mienia, którego wartość odpowiada korzyściom, jeżeli takie korzyści lub inne mienie podejrzany lub oskarżony przekazał, bezpośrednio lub pośrednio, osobom trzecim lub jeżeli osoby trzecie nabyły je od podejrzanego lub oskarżonego, przynajmniej w przypadkach, gdy te osoby trzecie wiedziały lub powinny były wiedzieć – na podstawie konkretnych faktów i okoliczności, takich jak przekazanie lub nabycie nieodpłatne lub za kwotę znacznie niższą niż wartość rynkowa danego mienia – że celem przekazania lub nabycia było uniknięcie konfiskaty.

Zgodnie z art. 5 ust. 2 w/w dyrektywy konfiskata rozszerzona powinna być umożliwiona w odniesieniu do następujących przestępstw:
1) czynna i bierna korupcja w sektorze prywatnym, przewidziana w art. 2 decyzji ramowej 2003/568/WSiSW, a także czynna i bierna korupcja z udziałem urzędników instytucji Unii lub urzędników państw członkowskich, przewidziana odpowiednio w art. 2 i 3 Konwencji w sprawie zwalczania korupcji urzędników;
2) przestępstwa związane z udziałem w organizacji przestępczej, o których mowa w art. 2 decyzji ramowej 2008/841/WSiSW, przynajmniej w przypadkach, gdy dane przestępstwo było źródłem korzyści majątkowych;
3) doprowadzenie lub nakłanianie dziecka do udziału w przedstawieniach pornograficznych lub czerpanie z tego korzyści, bądź inne wykorzystywanie dziecka do takich celów, jeżeli dziecko osiągnęło wiek przyzwolenia, przewidziane w art. 4 ust. 2 dyrektywy 2011/93/UE; dystrybucja, rozpowszechnianie lub przesyłanie pornografii dziecięcej, o których to przestępstwach mowa w art. 5 ust. 4 tej dyrektywy; oferowanie, dostarczanie lub udostępnianie pornografii dziecięcej, przewidziane w art. 5 ust. 5 tej dyrektywy; produkcja pornografii dziecięcej, przewidziana w art. 5 ust. 6 tej dyrektywy;

Zaakcentować należy tutaj również tzw. retroaktywność omawianych tu regulacji, czyli innymi słowy przełamanie zasady, że prawo nie działa wstecz. Zgodnie bowiem z art. 23 ustawy z dnia 23 marca 2017 r. (o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw), przepisy art. 45 § 1a–2 KK w znowelizowanym brzmieniu stosuje się także w sprawach dotyczących czynów popełnionych przed dniem wejścia w życie tej ustawy. Ponadto, w tych sprawach nie stosuje się art. 4 § 1 KK.

Wybrane orzeczenia:

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach - II Wydział Karny z dnia 12 czerwca 2018 r. II AKz 314/18:
„Przestępstwo wyłudzenia poświadczenia nieprawdy z art. 272 KK czy użycia dokumentów poświadczających nieprawdę z art. 273 KPK nie zawierają w swych znamionach działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej i w żadnym razie taka kwalifikacja nie może automatycznie przesądzać o możliwości orzeczenia przepadku rzeczy z art. 45 § 1 KK.”,

Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 14 marca 2018 r. III KK 315/17:
„Sama wartość przywiezionych do kraju substancji nie może być uznana za osiągniętą z przestępstwa korzyść majątkową, jeśli sądy obu instancji nie przypisały oskarżonemu żadnych zachowań zmierzających do zbycia tychże substancji. W takim stanie rzeczy orzeczenie środka karnego w postaci przepadku osiągniętej z przestępstwa korzyści majątkowej nie miało uzasadnienia i stanowiło rażące naruszenie prawa materialnego, to jest art. 45 KK, które miało oczywisty, bezpośredni wpływ na treść rozstrzygnięcia.”,

Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 31 października 2017 r. V KK 189/17:
„Przepadek korzyści majątkowej albo jej równowartości osiągniętej z przestępstwa, chociażby pośrednio, nie był i nie jest wcale uwarunkowany posiadaniem przez sprawcę materialnego substratu korzyści w postaci konkretnych składników majątkowych. Pogląd przeciwny nie znajduje wsparcia w przepisach prawa materialnego regulujących instytucję przepadku (art. 44-45 KK). Natomiast ratio legis art. 45 § 1 KK sprowadza się do tego, że sprawca powinien być pozbawiony korzyści majątkowej, którą osiągnął w rezultacie popełnienia przestępstwa. Zarówno wtedy, gdy pozostaje ona w jego dyspozycji w postaci konkretnych przedmiotów, w tym środków płatniczych, jak i wtedy, gdy w toku postępowania karnego nie ustalono, że sprawca posiada materialny substrat korzyści. Znaczenie ma to tylko, jaką korzyść sprawca efektywnie pozyskał, a nie to jak z nią postąpił, w szczególności czy włada nią w czasie orzekania przez sąd w procesie karnym. Gdyby przyjąć inaczej, wówczas unikaliby przepadku ci sprawcy przestępstwa, którzy ukryli lub skonsumowali osiągniętą korzyść majątkową bądź nią rozporządzili. Oznaczałoby to nieuzasadnioną nierówność wobec prawa przy orzekaniu w przedmiocie odpowiedzialności karnej.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu - II Wydział Karny z dnia 8 maja 2017 r. II AKa 32/17:
„Orzeczenie przepadku, na mocy art. 45 § 1 KK, miało charakter obligatoryjny, zaś wielkość samej korzyści została ustalona w oparciu o uwzględnioną treść wyjaśnień oskarżonej i świadków. Nie kwestionując prawidłowości ustalenia, iż oskarżeni z tytułu przypisanego im przestępstwa handlu ludźmi uzyskiwali każdorazowo 20 euro od zwerbowanej osoby, zauważyć należy, iż w tych przypadkach, w których oskarżeni działali wspólnie i w porozumieniu ze sobą (wspólnie werbowali) każdorazowo korzyść ta przypadała im wspólnie. W związku z tym od osób zwerbowanych wspólnie wysokość przypadającej im wspólnie korzyści majątkowej wynosiła łącznie 20 euro, a nie po 20 euro na każdego z oskarżonych. Z uwagi na to, że zgromadzone w sprawie dowody nie pozwalały na ustalenie w jakiej wysokości wspólnie wypracowana korzyść majątkowa przypadła oskarżonym, należało orzec jej przepadek w częściach równych, czyli po 10 euro od każdej zwerbowanej osoby.”,

Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 12 kwietnia 2017 r. V KK 387/16:
„I.
Orzeczenie przepadku korzyści majątkowej uzyskanej z przestępstwa nie wymaga poczynienia uprzednich ustaleń co do tego, czy sprawca w chwili orzekania dysponuje konkretnymi wartościami mogącymi stanowić przedmiot przepadku tej korzyści. Stosowanie przepisu art. 45 § 1 KK ma przecież w prostej drodze prowadzić do tego, aby skutecznie pozbawiać sprawców korzyści majątkowych odniesionych z przestępstwa. Przyjęcie odmiennej wykładni tego przepisu, uzależniającej orzeczenie przepadku równowartości korzyści majątkowych osiągniętych z przestępstwa od ustalenia tego, czy sprawca jeszcze taką korzyścią dysponuje, nie znajduje żadnego potwierdzenia w treści stosunkowo prosto sformułowanego przepisu art. 45 § 1 KK. Nie ma także żadnego racjonalnego uzasadnienia, aby tak interpretować ten przepis, gdyż mogłoby to prowadzić do nieuprawnionego premiowania osób, które dla uniknięcia przepadku ukrywałyby korzyści majątkowe pochodzące z przestępstwa.
opubl. Prok.i Pr. 2017/6/2; KZS 2017/6/11.
II.
Określony w art. 535 § 3 KPK brak wymogu sporządzenia uzasadnienia nie oznacza ustawowego zakazu jego sporządzania. Może być więc sporządzone pomimo uznania kasacji za oczywiście bezzasadną, o ile zadecyduje o tym sąd ją rozpoznający.
opubl. KZS 2017/6/34.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku - II Wydział Karny z dnia 9 lutego 2017 r. II AKa 264/16:
„1. W przypadku wniesienia środka odwoławczego wyłącznie na korzyść oskarżonego, sąd odwoławczy nie jest związany formułowanymi zarzutami i tym samym nie wyznaczają one granic środka odwoławczego.
2. Już wykładnia literalna przepisu art. 45 § 1 KK wskazuje, że chodzi tu nie o jakąkolwiek korzyść, lecz jedynie korzyść osiągniętą z przestępstwa, a dokładniej - z przypisanego oskarżonemu przestępstwa. Przepis ten dopuszcza, aby była to korzyść pośrednio uzyskana z przestępstwa (np. wynikająca z późniejszej konwersji mienia), niemniej jednak nadal nie może to zwalniać sądu orzekającego od udowodnienia konkretnej wysokości owej korzyści (choćby w minimalnej, dającej się określić kwocie pewnej). Korzyść pośrednio uzyskana z przestępstwa, to z pewnością nie korzyść przybliżona, czy szacunkowa.",

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu - II Wydział Karny z dnia 30 stycznia 2017 r. II AKa 169/16:
„Nie ma normatywnych podstaw do wyeliminowania możliwości odrębnego orzekania na podstawie art. 299 § 7 KK przepadku przedmiotów, korzyści lub ich równowartości wobec sprawców tzw. przestępstwa bazowego, jeżeli się udowodni, że rozmiary tej korzyści były większe niż korzyść ustalona w toku postępowania o czyn jednostkowy, a jej przyrost - przynajmniej w jakiejś części - został uzyskany przy wykorzystaniu środków pochodzących z popełnienia czynu zabronionego, to istnienie przesłanki do niezależnego stosowania dyrektywy zawartej w przepisie art. 299 § 7 KK nie może budzić wątpliwości.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu - II Wydział Karny z dnia 17 stycznia 2017 r. II AKa 110/16:
„W ocenie sądu odwoławczego wymierzone oskarżonemu kary są sprawiedliwe i nie rażą surowością, zwłaszcza wobec wagi i nagromadzenia okoliczności obciążających – stanowią wypadkową trafnie naprowadzonych przez sąd orzekający okoliczności łagodzących i obciążających oraz w należytym stopniu uwzględniają dyrektywy sądowego wymiaru kary. Kontrolując natomiast prawidłowość orzeczenia o środku karnym w postaci przepadku równowartości korzyści majątkowej uzyskanej z przestępstwa, sąd apelacyjny nie znalazł podstaw do jego podważenia, tak co do zasady, jak i wysokości - tym bardziej, że jego orzeczenie z mocy art. 45 § 1 KK miało charakter obligatoryjny. W pełni zasadnie i prawidłowo orzeczono także o przepadku przedmiotów i narządzi służących oskarżonemu do popełnienia przestępstwa.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu - II Wydział Karny z dnia 21 grudnia 2016 r. II AKa 169/16:
„1. Przepis art. 45 § 1 KK jasno stanowi, że orzeka się przepadek takiej korzyści (lub jej równowartości), jaką sprawca „osiągnął” z popełnienia przestępstwa. Przepis ten więc daje do zrozumienia, że nie chodzi tu o korzyść majątkową w znaczeniu określonym w art. 115 § 4 KK, czyli korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogo innego, ale tylko o korzyść osiągniętą dla siebie.
2. Przez „czyn zabroniony, z którego pochodzą brudne pieniądze" należy rozumieć wyłącznie czyn wypełniający znamiona przestępstwa. Dla realizacji znamion przestępstwa z art. 299 § 1 KK nie jest więc wystarczające ustalenie, że określone wartości majątkowe pochodzą z jakiejkolwiek czynności bezprawnej, czy też nieujawnionego lub nielegalnego źródła, a więc bez sprecyzowania, o jaki konkretnie typ przestępstwa chodzi. Ustawa kodeks karny przewiduje dwa kwalifikowane typy przestępstw określone w art. 299 § 5 i 6. Okolicznością kwalifikującą w przypadku przestępstw, o których mowa w art. 299 § 5, jest działanie przez sprawcę w porozumieniu z innymi osobami, co najmniej dwoma. W art. 299 § 6 znamieniem kwalifikującym jest osiągnięcie przez sprawcę znacznej korzyści majątkowej, a więc przekraczającej w chwili czynu kwotę 200.000 zł (art. 115 § 5 KK).”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie - II Wydział Karny z dnia 7 listopada 2016 r. II AKa 329/16:
„Podstawa prawna orzeczenia przepadku znajduje się w części ogólnej Kodeksu karnego – Rozdział Va – Przepadek i środki kompensacyjne – art. 44–45. W przypadku skazania za przestępstwo z art. 299 KK ustawodawca przewidział również lex specialis tj. szczególną podstawę orzeczenia przepadku znajdującą się w art. 299 § 7 KK. Ów przepis stanowi superfluum ustawowe, jednak w przypadku skazania za to przestępstwo powinien być wskazany w postawie orzeczenia przepadku. W przypadku jednoczesnego skazania za inne przestępstwo „pierwotne”, z którego pochodziły prane środki, przepadek powinien być orzeczony już na podstawie wskazanej w części ogólnej.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu - II Wydział Karny z dnia 19 października 2016 r. II AKa 244/16:
„1. Obowiązek odebrania sprawcy korzyści majątkowej jaką osiągnął, chociażby pośrednio z popełnionego przestępstwa, nakłada na organy postępowania karnego, a zwłaszcza na organy ścigania powinność dokładnego ustalenia nie tylko postaci i wielkości korzyści majątkowej oraz rodzaju przestępstwa, z którego ona pochodzi, ale także składników majątkowych sprawcy, na wypadek, gdyby utracił korzyść lub wyzbył się jej. Z przepisu art. 45 § 1 KK wynika bowiem, że w razie braku możliwości orzeczenia przepadku korzyści majątkowej obowiązkowo należy orzec przepadek jej równowartości. Przepadek równowartości korzyści majątkowej może zatem mieć miejsce, gdy sprawca nie ma już uzyskanej korzyści, np. wydał pieniądze uzyskane z przestępstwa.
2. Zamiast przepadku korzyści majątkowej wolno zastępczo orzec przepadek dowolnych składników majątkowych sprawcy, stanowiących równą wartość korzyści majątkowej osiągniętej z przestępstwa. Profity z popełnionego przestępstwa powiększyły wszak majątek sprawcy. Bezprawny sposób wzbogacenia się sprawcy wymaga więc pozbawienia go korzyści majątkowej uzyskanej z przestępstwa. Jeżeli zaś sprawca wyzbył się tej korzyści lub z innego powodu orzeczenie jej przepadku jest niemożliwe, należy orzec przepadek innych składników majątkowych sprawcy stanowiących równowartość korzyści majątkowej. W takim wypadku, przedmiotem przepadku najczęściej będą posiadane przez sprawcę pieniądze obiegowe, środki płatnicze zgromadzone na rachunkach bankowych, lokatach bankowych lub innych lokatach, funduszach i polisach inwestycyjnych oraz innych formach akumulacji kapitału, a w razie ich braku, rzeczowe składniki majątku sprawcy.
3. Orzeczenie na podstawie art. 45 § 1 KK środka karnego przepadku równowartości korzyści majątkowej pochodzącej z popełnionego przestępstwa powinno więc zawierać wskazanie określonego przedmiotu majątkowego lub prawa majątkowego w całości lub części, albo też określoną kwotę pieniężną, które są adekwatne do wartości tejże korzyści majątkowej osiągniętej przez sprawcę w chwili czynu.
4. Orzeczenie przepadku równowartości korzyści majątkowej może obejmować jej część. Tak się stanie, gdy w majątku sprawcy nie będzie składników majątkowych o wartości równej korzyści majątkowej. Istotne jest wszak, aby zastępczy przepadek odnosił się do składników majątkowych, których wartość nie jest wyższa od osiągniętej przez sprawcę korzyści majątkowej.”,

Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 24 sierpnia 2016 r. V KK 33/16:
„Przepadek przewidziany w art. 45 § 1 KK ma charakter subsydiarny, skoro znajduje zastosowanie tylko w razie nieorzeczenia przepadku przedmiotów pochodzących z przestępstwa bezpośrednio. Przepadek korzyści majątkowej, osiągniętej chociażby pośrednio, nie jest uwarunkowany tym posiadaniem przez sprawcę materialnego substratu owej korzyści w postaci konkretnych składników majątkowych. Stosowanie tego przepisu powinno doprowadzić do pozbawienia sprawcy korzyści majątkowej odniesionej z przestępstwa także wtedy, gdy nie jest ona zmaterializowana w przedmiocie pochodzącym z przestępstwa bezpośrednio. Istotne jest zatem to, jaką korzyść sprawca efektywnie osiągnął z popełnienia przestępstwa, a nie to, jak z nią postąpił i czy w chwili orzekania zidentyfikowano jej substrat w postaci określonych składników majątkowych.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu - II Wydział Karny z dnia 24 maja 2016 r. II AKa 72/16:
„1. Przed nowelizacją przepisu art. 91 § 1 KK dokonaną ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 396) aby ocenić, iż pozostające w zbiegu realnym przestępstwa stanowią ciąg przestępstw, każde z tych przestępstw składających się na ciąg musiało być kwalifikowane z tego samego przepisu lub musiał być to ten sam zestaw przepisów tworzących kumulatywną kwalifikację w odniesieniu do każdego z czynów stanowiących części składowe ciągu przestępstw (tożsamość kwalifikacji prawnej). W aktualnym stanie prawnym każde z przestępstw spiętych klamrą ciągłości ma w podstawie kwalifikacji prawnej wykorzystany ten sam przepis, stanowiący podstawę wymiaru kary za każde z nich i jednocześnie obok tego przepisu w podstawie kwalifikacji we wszystkich lub niektórych pojawiają się inne jeszcze przepisy, stanowiące element budowy kumulatywnej kwalifikacji, niestanowiące jednak podstawy wymiaru kary.
2. Orzeczenie środka karnego przepadku musi mieć ściśle określony substrat w postaci konkretnie wskazanych składników majątkowych sprawcy, istniejących w chwili orzekania. Istoty środka karnego w postaci przepadku korzyści majątkowej uzyskanej z przestępstwa albo jej równowartości nie można sprowadzać do nałożenia na sprawcę obowiązku zapłaty określonej sumy pieniężnej, bez ustalenia, że sprawca dysponuje konkretnymi wartościami, mogącymi stanowić przedmiot przepadku.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku - II Wydział Karny z dnia 24 maja 2016 r. II AKa 64/16:
„1. Podstawy stawianych zarzutów nie mogą stanowić przepisy postępowania o charakterze ogólnym, które wyznaczają ogólne zasady postępowania karnego.
2. W sytuacji, gdy narkotyki lub pieniądze uzyskane przez oskarżonego z ich sprzedaży nie są już w jego posiadaniu, przedmiotem orzeczenia o przepadku powinna być, stosownie do normy zawartej w zdaniu pierwszym przepisu art. 45 § 1 KK, kwota pieniędzy stanowiąca ich równowartość lub jej część w przypadku współsprawstwa.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu - II Wydział Karny z dnia 22 stycznia 2016 r. II AKa 330/15:
„1. Ustawodawca nie ograniczył obligatoryjnego orzeczenia środka karnego z art. 45 KK wyłącznie do sprawców, którzy posiadają w swoim majątku wyłącznie aktywa w wyniku uzyskania korzyści majątkowych z przestępstwa. W takim wypadku ustawa karna promowałaby bowiem tak niepożądane zjawiska jak najszybsze pozbywanie się przestępców korzyści z przestępstw, aby nie można orzec ich przepadku, a poza tym poza reakcją karną pozostawałyby sytuacje, gdy sprawca przeznaczył korzyści majątkowe na zmniejszenie swoich pasywów lub ich likwidację.
2. Bieg terminu tymczasowego aresztowania wobec osoby przekazanej na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania rozpoczyna się z chwilą przekroczenia przez tę osobę granicy RP.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie - II Wydział Karny z dnia 20 listopada 2015 r. II AKa 274/15:
„Korzyść majątkowa może być uzyskana w wyniku popełnienia przestępstwa zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio. Podlegająca przepadkowi korzyść majątkowa, którą oskarżony osiągnął z popełnienia przypisanego mu przestępstwa, w rozumieniu art. 45 § 1 KK, to ekwiwalent wyrażony pieniężnie, odpowiadający kwocie wynagrodzenia za przewóz z zagranicy heroiny, czy też kwocie uzyskanej w wyniku uczestnictwa w obrocie narkotykami.”,


Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku - II Wydział Karny z dnia 30 października 2015 r. II AKa 156/15:
„1. Czyn polegający na zbyciu 15 gramów ziela konopi innych niż włókniste stanowi wypadek mniejszej wagi.
2. Sam fakt popełnienia przestępstwa w warunkach powrotu do przestępstwa nie należy do istoty przestępstwa, jak też nie stanowi znamienia nadającego przestępstwu postać kwalifikowaną. W związku z tym fakt ten jako dotyczący sprawcy, a nie czynu, nie może stanowić przeszkody do uznania konkretnego czynu za wypadek mniejszej wagi.”,

Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 22 października 2015 r. V KK 154/15:
„1. W przypadku orzekania zwrotu równowartości przepadku uzyskanych korzyści nie chodzi bynajmniej o zysk łączący się z uprzednim pomniejszeniem przysporzenia majątku o koszty jego uzyskania, lecz także o wszelkie wydatki poczynione na uzyskanie przedmiotu pochodzącego z przestępstwa.
2. Nie można w żadnej mierze przyjąć, że osoby uczestniczące w grupie przestępczej, zajmującej się produkcją środków odurzających, winny odpowiadać w zakresie omawianego środka jedynie za te kwoty, jakie otrzymały w wyniku swoistego "wynagrodzenia" z racji jego produkowania z pominięciem kosztów poniesionych na ten cel. Winne one odpowiadać za zwrot uzyskanej korzyści, obejmującej także koszty jej uzyskania - jeżeli nie da się dokładnie ustalić wielkości, jaką każda z nich odrębnie uzyskała - w częściach równych.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu - II Wydział Karny z dnia 16 września 2015 r. II AKa 168/14:
„1. Nie jest więc uprawnione orzekanie tego środka karnego (z art.45 § 1 KK) do czasu, gdy pokrzywdzony nie został zaspokojony lub nie wystąpiły inne okoliczności, które definitywnie uniemożliwiają dochodzenie przez pokrzywdzonego odszkodowania zarówno w drodze postępowania karnego, jak i cywilnego. Skoro więc nadal istnieje roszczenie odszkodowawcze ze strony pokrzywdzonych w stosunku do oskarżonych (co zresztą przyznaje Sąd I instancji), to orzeczenie przepadku na podstawie art. 45 § 1 KK zaskarżonym wyrokiem było nieuprawnione.
www.orzeczenia.ms.gov.pl
II.
Przepis art. 45 § 1 KK nakazuje wprawdzie orzec przepadek korzyści majątkowej lub jej równowartości, jaką sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa i korzyść ta nie podlega przepadkowi przedmiotów wymienionych w art. 44 § 1 lub 6 KK, ale jednocześnie przepis ten w zdaniu drugim zakazuje stosowania tej instytucji, jeżeli korzyść lub jej równowartość podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi. Nie jest więc uprawnione orzekanie tego środka karnego do czasu, gdy pokrzywdzony nie został zaspokojony lub nie wystąpiły inne okoliczności, które definitywnie uniemożliwiają dochodzenie przez pokrzywdzonego odszkodowania zarówno w drodze postępowania karnego, jak i cywilnego. W sytuacji gdy nadal istnieje roszczenie odszkodowawcze ze strony pokrzywdzonych w stosunku do oskarżonych, to orzeczenie przepadku na podstawie art. 45 § 1 KK jest nieuprawnione.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu - II Wydział Karny z dnia 27 sierpnia 2015 r. II AKa 186/15:
„1. W wypadku niewątpliwej sprzeczności ustaleń faktycznych zawartych w wyroku sądu i w jego uzasadnieniu co do wysokości korzyści majątkowej uzyskanej z przestępstwa, prymat winny mieć ustalenia z wyroku.
2. Przez korzyść majątkową w rozumieniu art. 45 KK należy rozumieć przysporzenie aktywów lub zmniejszenie pasywów, jakie sprawca osiągnął w wyniku popełnienia przestępstwa, zaś całkowicie niezrozumiałe jest uzależnienie możliwości orzeczenia przepadku korzyści majątkowej od tego, czy sprawca w dacie orzekania znajduje się w posiadaniu takiej równowartości. W każdym wypadku osiągnięta przez sprawcę korzyść majątkowa powoduje skutek dla jego stanu majątkowego, powiększając aktywa albo niwelując lub zmniejszając pasywa. W wyniku korzyści osiąganej z przestępstwa nie ma zatem takiej sytuacji, aby nie nastąpił skutek w majątku sprawcy.”,

Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 26 sierpnia 2015 r. V KK 20/15:
„1. W wypadku skazania za przestępstwo z art. 299 § 1 i 2 KK, przepis ten w § 7 jednoznacznie i bez żadnych wątpliwości obliguje sąd do orzeczenia przepadku korzyści pochodzących z tego przestępstwa lub ich równowartości. Nie ma (...) podstaw do wywodzenia, że regulacja ustawowa zawarta w przepisach art. 45 § 1-3 KK wyklucza zastosowanie przepisu art. 299 § 7 KK - wiążącego obowiązek orzeczenia przepadku równowartości korzyści osiągniętej z przestępstwa - z popełnieniem czynu o znamionach określonych w przepisie art. 299 § 1 i 2 KK.
2. (...) w procesie dotyczącym zarzutu z art. 299 § 1 KK przedmiotem postępowania może być szersza działalność sprawcy przestępstwa bazowego, który dąży do udaremnienia lub znacznego utrudnienia stwierdzenia przestępnego pochodzenia korzyści mających postać dóbr wymienionych w tym przepisie, wygenerowanych pośrednio lub bezpośrednio z popełnienia czynu zabronionego. Obszar przestępczej działalności polegającej na "praniu brudnych pieniędzy" może być przecież szerszy niż ustalony w procesie dotyczącym przestępstwa bazowego.
3. Jeżeli się udowodni, że rozmiary tej korzyści były większe niż korzyść ustalona w toku postępowania o czyn jednostkowy, a jej przyrost - przynajmniej w jakiejś części - został uzyskany przy wykorzystaniu środków pochodzących z popełnienia czynu zabronionego, to istnienie przesłanki do niezależnego stosowania dyrektywy zawartej w przepisie art. 299 § 7 KK - nie może budzić wątpliwości.
4. Nie ma (...) normatywnych podstaw do wyeliminowania możliwości odrębnego orzekania na podstawie art. 299 § 7 KK przepadku przedmiotów, korzyści lub ich równowartości wobec sprawców tzw. przestępstwa bazowego.
5. Relacja między skazaniem za tzw. przestępstwo bazowe oraz za przestępstwo z art. 299 § 1 KK nie korzysta z instytucji powagi rzeczy osądzonej ani nawet nie prowadzi do związania sądu orzekającego w tym drugim zakresie ustaleniami faktycznymi poczynionymi w każdym z tych postępowań, a dotyczącymi - tak jak w tym wypadku - ram czasowych przypisanego działania lub równowartości przedmiotu przestępstwa oraz wartości osiągniętej korzyści majątkowej. Różny jest bowiem przedmiot tych przestępstw i odmienny może być materiał dowodowy pozwalający na wyznaczenie granic temporalnych oraz rozmiarów udokumentowanej działalności i osiągniętych korzyści.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku - II Wydział Karny z dnia 25 czerwca 2015 r. II AKa 253/14:
„1. W skład korzyści majątkowej w rozumieniu art. 45 § 1 KK, podlegającej przepadkowi, wchodzą również wszelkie wydatki poczynione przez sprawcę na uzyskanie przedmiotu pochodzącego z przestępstwa. W sytuacji, w której kilka osób działa wspólnie i w porozumieniu przy obrocie narkotykami, także według podziału ról, korzyści te dzieli się przez liczbę osób współdziałających. W takim przypadku winien być orzeczony na podstawie art. 45 § 1 KK przepadek tej części korzyści majątkowej, która danemu oskarżonemu przypadła na mocy porozumienia. Z uwagi na nielegalne (przestępcze) pochodzenie korzyści, nie wchodzi w rachubę jakiekolwiek jej miarkowanie, w tym odliczanie wydatków także z legalnego źródła. Sprawca winien być w każdym przypadku pozbawiony korzyści majątkowej w całości, nawet gdyby uzyskana korzyść okazała się mniejsza od wydatków (np. doszło do zbycia narkotyków po cenie niższej od ceny ich nabycia).
2. Podlegająca przepadkowi równowartość korzyści majątkowej, którą sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa (stypizowanego w przepisach ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii) w rozumieniu przepisu art. 45 § 1 KK, to nie osiągnięty przez niego zysk łączący się z pomniejszeniem przysporzenia majątku o koszty jego uzyskania, a ekwiwalent wyrażony pieniężnie, odpowiadający kwocie, rzeczy lub prawu uzyskanych ze zbycia, precyzyjnie określonego w przypisanym mu czynie, środka odurzającego lub psychotropowego. W przypadku środków odurzających lub substancji psychotropowych przez pojęcie korzyści majątkowej należy więc rozumieć całą kwotę uzyskaną z ich sprzedaży, a nie osiągnięty przez sprawcę zysk wynikający z pomniejszenia przysporzenia majątku o koszty jego uzyskania.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie - II Wydział Karny z dnia 30 kwietnia 2015 r. II AKa 55/15:
„Sprawca przestępstwa (kradzieży, oszustwa) nie nabywa własności skradzionych rzeczy i pieniędzy, jak też wydanych mu przez ich właściciela na skutek podstępu. W tym ostatnim przypadku wydanie jest równoznaczne z jej utraceniem w rozumieniu art. 169 § 2 KC. "Otrzymane" przez sprawcę oszustwa pieniądze pozostają zatem nadal własnością pokrzywdzonego. Skoro tak, to brak jest przesłanek do orzeczenia ich przepadku na rzecz Skarbu Państwa.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie - II Wydział Karny z dnia 31 marca 2015 r. II AKa 34/15:
„1. Sprawca czyni z popełnienia przestępstwa swe stałe źródło dochodu (art. 65 § 1 KK), gdy dopuszcza się przestępstwa wielokrotnie z pewną regularnością i z niego uzyskuj e systematycznie dochód, który nie musi być jedynym ani głównym źródłem jego utrzymania. Nie jest przy tym istotne, na jaki cel sprawca przeznacza dochód, ani pobudki, którymi się kieruje.
2. Przepadek korzyści majątkowych pochodzących z przestępstwa obejmuje całość świadczenia uzyskanego z czynu zabronionego, nie tylko zysk pozostały po odliczeniu nakładów od uzyskanej ceny, a to kosztów zakupu narkotyków, kosztów przejazdu, zapłaty dla kurierów czy innych. Przestępstwo nie jest działalnością gospodarczą, w której dla obliczenia zysku odejmuje się od przychodów koszty ich uzyskania; takie reguły można stosować tylko w działalności legalnej. Korzyścią majątkową nielegalnie sprzedającego narkotyki są wszelkie składniki majątkowe uzyskane przy popełnieniu tego przestępstwa, a nie tylko osiągnięty zysk.”,

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie - II Wydział Karny z dnia 9 marca 2015 r. II AKzw 111/15:
„Gdy po wydaniu wyroku orzekającego przepadek równowartości korzyści odniesionej przez oskarżonego z przestępstwa nie nastąpiła istotna zmiana jego sytuacji majątkowej, osobistej czy rodzinnej, to nie ma podstaw, by zwolnić go z obowiązku zwrócenia korzyści. Orzeczenie takie oznacza, iż ocena stosunków majątkowych i możliwości zarobkowych skazanego została już dokonana przez sąd orzekający, który poprzez treść wyroku dał wyraz przekonaniu, że sprawca uiści należność lub można będzie ściągnąć ją w drodze egzekucji.”,

Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 20 stycznia 2015 r. V CSK 210/14:
„1. Treść art. 365 § 1 KPC określa związanie sądu prawomocnym wyrokiem wydanym w innym postępowaniu, jeżeli rozstrzygnięta nim kwestia prawna ma prejudycjalne znaczenie w rozpoznawanej sprawie. Moc wiążąca wyroku wydanego w innej sprawie odnosi się do jego sentencji, nie zaś ustaleń faktycznych i poglądów prawnych wyrażonych w uzasadnieniu. Motywy rozstrzygnięcia mogą mieć znaczenie dla określenia zakresu mocy wiążącej. Prejudycjalność dotyczy rozstrzygnięcia dokonanego w stosunku do tych samych stron albo podmiotów objętych rozszerzoną prawomocnością orzeczenia, a ponadto, gdy pomiędzy prawomocnym orzeczeniem oraz toczącą się sprawą zachodzi szczególny związek, polegający na tym, że prawomocne orzeczenie oddziałuje na rozstrzygnięcie toczącej się sprawy.
2. Osoba lub jednostka, której dotyczy domniemanie ustanowione w 45 § 3 KK, może wystąpić z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o obalenie tego domniemania. Do przesłanek tego domniemania należy: stwierdzenie popełnienia przestępstwa określonego w art. 45 § 2 KK, uzyskanie przez sprawcę z tego przestępstwa korzyści majątkowej znacznej wartości, dużego prawdopodobieństwa, że sprawca przeniósł faktycznie lub pod jakimkolwiek tytułem prawnym tę korzyść na konkretną osobę lub jednostkę organizacyjną. Wnioskiem domniemania objęty został nakaz uważania, że rzeczy będące się w samoistnym posiadaniu tej osoby lub jednostki oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy. Możliwość obalenia tego domniemania przyjmowania, że do sprawcy należą wskazane rzeczy i prawa będące w posiadaniu tej osoby oraz przysługujące jej prawa majątkowe, obejmuje udowodnienie przez osobę zainteresowaną, w zainicjowanym postępowaniu sądowym, zgodnego z prawem uzyskania tych rzeczy. Celem tego domniemania jest zabezpieczenie na mieniu sprawcy, nawet jeżeli znajduje się ono w posiadaniu innej osoby, wykonania przyszłego orzeczenia przepadku korzyści, gdy możliwe jest wydanie orzeczenia o przepadku. Istotą wprowadzenia we wskazanych domniemaniach ułatwień dowodowych, odnoszących się do ustalenia, niejednokrotnie niemożliwego, przestępczego pochodzenia korzyści majątkowych, w drodze przerzucenia na sprawcę lub inną osobę ciężaru dowodu wykazania pochodzenia określonych składników majątkowych, przede wszystkim, czy sprawca miał tytuł do tych korzyści, który nie łączy się z popełnionym przestępstwem. Fakt, którego domniemanie dotyczy, że rzeczy będące w posiadaniu samoistnym innej osoby należą do sprawcy, uznaje się za udowodniony bez prowadzenia dowodów.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu - II Wydział Karny z dnia 20 stycznia 2015 r. II AKa 423/14:
„1. Już sama wykładnia gramatyczna przepisu art. 45 § 1 KK przemawia za oderwaniem możliwości orzeczenia przepadku korzyści majątkowej lub jej równowartości od ustalenia, czy w chwili orzekania sprawca dysponuje konkretnymi wartościami mogącymi stanowić przedmiot przepadku tej korzyści.
2. Zasada winy pełni tzw. funkcję limitującą. Wynika to z jednoznacznego brzmienia przepisu art. 53 § 1 KK. Z kolei przy ustalaniu tego stopnia, sąd powinien brać pod uwagę te właściwości sprawcy, od którego zależy jego zdatność do zachowania się zgodnie z obowiązująca normą prawną, tj. wiek sprawcy, poczytalność, jego poziom rozwoju intelektualnego, emocjonalnego oraz stopień wiedzy i doświadczenia życiowego.
3. Stan określany przez ustawodawcę jako "nie dające się usunąć wątpliwości" powstaje dopiero w następstwie oceny dowodów. Wtedy dopiero można stwierdzić, czy wątpliwości, jeśli w ogóle wystąpiły, były poważne i istotne, a nie jedynie spekulatywne oraz czy i jakie one miały znaczenie dla rozstrzygnięcia kwestii prawnej odpowiedzialności oskarżonego. W sytuacji, gdy dokonanie określonych ustaleń faktycznych zależne jest od dania wiary tej lub innej grupie dowodów, lub też dania wiary wyjaśnieniom oskarżonego, nie można mówić o naruszeniu zasady in dubio pro reo.”,

Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 20 stycznia 2015 r. IV KK 321/14:
„1. De lege lata, nie da się stwierdzić, że godność osoby uprawiającej prostytucję zostaje bezpośrednio naruszona czynami z art. 204 § 1 i 2 KK, jak tego wymaga przepis art. 49 § 1 KPK, a zatem, przyjmować, że osoba prostytuująca się jest pokrzywdzoną w rozumieniu tego przepisu i (tym samym) art. 45 § 1 in fine KK.
2. Przepis art. 45 § 1 in fine KK nie stanowi samodzielnej podstawy zwrotu korzyści majątkowej lub jej równowartości.
3. Nienależna (niegodziwa) korzyść majątkowa, uzyskana przez sprawców przestępstw z art. 204 § 1 i 2 KK, nie jest szkodą w rozumieniu cywilnoprawnym poniesioną przez osoby uprawiające prostytucję.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu - II Wydział Karny z dnia 22 grudnia 2014 r. II AKa 137/14:
„1. Sam fakt oparcia orzeczenia skazującego na zeznaniach tylko jednego świadka, nawet w sytuacji nieprzyznania się oskarżonego do winy, samo przez się nie może stanowić podstawy do zarzutu dokonania błędnych czy dowolnych ustaleń faktycznych w sprawie. Nie istnieje żadna reguła dowodowa, która uzasadniałaby pogląd, że zeznania jedynego świadka są niewystarczającą podstawą skazania i to bez względu na to jaką świadek zajmuje funkcję, pozycję w życiu społecznym bądź czy korzysta z jakichś szczególnych uprawnień procesowych (jak świadek koronny czy świadek incognito). Jednak tego rodzaju "jedyny" dowód nie może stać w sprzeczności z innymi dowodami, które nie mają wprawdzie decydującego znaczenia dla kwestii odpowiedzialności karnej, stanowią jednak podstawę do dokonania lub weryfikacji ustaleń faktycznych odnoszących się do określonych fragmentów zdarzenia.
2. Prawomocne skazanie za czyn ciągły stwarza stan prawomocności materialnej i w związku z tym nie jest dopuszczalne dodatkowe osądzenie sprawcy za później ujawnione zachowania, które w świetle przesłanek art. 12 KK weszłyby w zakres osądzonego już czynu ciągłego, gdyż stoi temu an przeszkodzie zakaz ne bis in idem.
3. Przepis art. 45 § 1 KK jasno stanowi, że orzeka się przepadek takiej korzyści (lub jej równowartości), jaką sprawca "osiągnął" z popełnienia przestępstwa. Nie chodzi tu o korzyść majątkową w znaczeniu określonym w art. 115 § 4 KK, czyli korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogo innego, ale tylko o korzyść osiągniętą dla siebie. Przejęte należności publicznoprawne ani udziały ułamkowe w tych należnościach nie stanowiły korzyści osiągniętych przez poszczególnych sprawców, bowiem należności te zostały przekazane rzeczywistym zbywcom pochodzącego z nielegalnego źródła paliwa, zaś oskarżeni jedynie uzyskali umówioną wcześniej ze współsprawcami "zapłatę" za świadczenie usług służących "legalizacji" takiego paliwa i związanych z jego obrotem.
4. Warunkiem zastosowania instytucji ciągu przestępstw z art. 37 § 1 pkt 3 KKS jest tożsamość kwalifikacji prawnej każdego z przestępstw skarbowych wchodzących w skład takiego ciągu.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu - II Wydział Karny z dnia 4 grudnia 2014 r. II AKa 320/14:
„1. Warunek podmiotowy w postaci „z góry powziętego zamiaru” należy rozumieć zgodnie ze znaczeniem słowa „zamiar” nadanym mu przez art. 9 § 1 KK.
2. Zwrot użyty w art. 45 § 1 KK odnosi się do korzyści pochodzących wprost z przestępstwa np. ze sprzedaży narkotyków. Ustawodawca odróżnia pojęcia działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej od osiągnięcia korzyści majątkowej z popełnionego przestępstwa.”.




Adwokat Katowice Kamil Draga