Intercyza a długi w Urzędzie Skarbowym

2016-04-26, Adwokat Katowice Kamil Draga

Choć w polskim prawie rodzinnym przewidziana jest możliwość ustanowienia tzw. rozdzielności majątkowej, to jednak rozwiązanie to nadal nie jest powszechnie spotykane u przedsiębiorców, czyli osób, które bardziej narażone są na wpadnięcie w spiralę długów (związaną chociażby z nieuczciwym kontrahentem), niż osoby zatrudnione u kogoś „na etacie”.
Trzeba jednak pamiętać, iż zawarcie z małżonkiem małżeńskiej umowy majątkowej – tzw. intercyzy – celem zlikwidowania majątku wspólnego, z którego dany organ podatkowy mógłby dochodzić swoich wierzytelności, a wprowadzenie osobnych mas majątkowych małżonków (tzw. majątek osobisty) nie zawsze okaże się „cudownym lekiem” na ścigającego nas poborcę skarbowego za np. niezapłacony podatek VAT.

Przede wszystkim należy zacząć od tego, że intercyza wywołuje skutki prawne dopiero od dnia jej zawarcia – zatem za długi powstałe wcześniej małżonkowie odpowiadają tak, jakby tej intercyzy nie było i nadal obowiązywała między nimi wspólność majątkowa.

Na podstawie bowiem art. 29 Ordynacji podatkowej w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim, odpowiedzialność obejmuje majątek osobisty podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka. Z kolei §2 w/w przepisu stanowi, iż skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem:
-zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej;
-zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu;
-ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka;
-uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.

Jak należy rozumieć zwrot „skutki prawne nie odnoszą się”? Otóż w sytuacji zawarcia intercyzy już po powstaniu zobowiązania podatkowego i mimo przeniesienia w ten sposób większości składników należących do majątku wspólnego na małżonka podatnika (np. wspólnie zakupionego w trakcie małżeństwa mieszkania), organ podatkowy (egzekucyjny) i tak będzie mógł dochodzić swoich roszczeń z tychże przedmiotów.

Warto zapoznać się z następującymi orzeczeniami:

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Białymstoku z dnia 5 kwietnia 2017 r. I SA/Bk 1036/16:
„1. Jeżeli odpłatne zbycie nieruchomości lub praw majątkowych następuje przed upływem 5 lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie i nie zostaje dokonane w wykonywaniu działalności gospodarczej stanowi źródło przychodu, o którym mowa wart. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.). Zatem dla określenia skutków podatkowych odpłatnego zbycia nieruchomości i ww. praw majątkowych niewątpliwie istotne jest ustalenie daty ich nabycia.
2. Datą nabycia nieruchomości dla małżonka, który nie miał do niej prawa własności, gdyż znajdowały się one w majątku odrębnym współmałżonka, będzie data zawarcia umowy rozszerzającej wspólność ustawową.
3. Datą nabycia nieruchomości lub praw dla małżonka, który nie miał do nich prawa własności, gdyż znajdowały się one w majątku odrębnym współmałżonka, będzie data zawarcia umowy rozszerzającej wspólność ustawową.”,

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Warszawie z dnia 21 lutego 2017 r. III SA/Wa 601/16:
„Majątek odrębny małżonka stanowi jego wyłączną własność, a majątek wspólny małżonków jest współwłasnością łączną. Cechuje się ona tym, że w czasie trwania małżeństwa nie podlegają ani wyodrębnieniu udziały każdego z małżonków (cały majątek wspólny przysługuje w całości zarówno żonie, jak i mężowi), ani majątek wspólny nie może zostać podzielony. Oznacza to równocześnie, że majątek ten jest zarówno majątkiem tego z małżonków, na którym spoczywa dług publiczny, jak i majątkiem drugiego. Odpowiedzialność małżonka, jaka łączy się z art. 27c ustawy z dnia 17 czerwca 1966 roku o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1619 ze zm.) i art. 31 KRO jest rozumiana jako dopuszczalność stosowania przewidzianych prawem środków, zmierzających do przymusowego wyegzekwowania podatków z jego majątku. Małżonek de facto odpowiada wspólnym, a więc swoim majątkiem, bez ograniczeń kwotowych i wyłączania z niego określonych składników. Odpowiedzialność małżonka powstaje z mocy prawa, wraz z wystawieniem na niego tytułu wykonawczego, bez konieczności wydawania jakichkolwiek decyzji na niego przez organ podatkowy. Co więcej nie ma on na te decyzje (czy deklaracje) wpływu. Dodatkowo odpowiedzialność jest ustalona bez względu na zmiany majątkowe pomiędzy małżonkami [art. 29 § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 613 ze zm.)]. Ostatecznie, odpowiedzialność małżonka może istnieć przez cały okres, w którym ciąży na jego małżonku ("zobowiązanym") zobowiązanie podatkowe.”,

Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 27 stycznia 2016 r. II CSK 149/15:
„I.
Także w wypadku przesłanki przewidzianej w art. 29 § 2 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749) egzekucja administracyjna może być skierowana do przedmiotów majątkowych potencjalnie objętych wspólnością majątkową wówczas, gdy jej istnienie wynika nie tyle z bezskuteczności umownego wyłączenia, ile z trwania związku małżeńskiego podatnika.
opubl. Legalis.
II.
Podstawą uznania umowy o podział majątku wspólnego za bezskuteczną w stosunku do Skarbu Państwa wobec istnienia zobowiązania publicznoprawnego są art. 527 i n. KC.
opubl. MonPrBank. 2017/3/46.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie - I Wydział Cywilny z dnia 14 listopada 2014 r. I ACa 1110/14:
„1. Małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. Z przepisu art. 47[1] KRO wynika jednoznacznie, iż małżonek niebędący dłużnikiem może powołać się na skutki zawartej intercyzy, ale wtedy musi udowodnić, że wierzyciel wiedział o intercyzie i jej rodzaju.
2. Wobec treści art. 29 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.) mimo zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej (w skutek której w rzeczywistości nie doszło do podziału majątku) podatnik ponosi odpowiedzialność z całego majątku wspólnego, a więc w tym zakresie nie potrzebuje decyzji wobec małżonka dłużnika.”,

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Poznaniu z dnia 13 sierpnia 2014 r.
I SA/Po 1065/13:
„Współmałżonek odpowiadający za zaległość podatkową małżonka będącego podatnikiem nie jest zobowiązanym jako podatnik i nie odpowiada za zobowiązanie podatkowe, albowiem nie ciąży na nim wykonanie żadnego prawnego obowiązku ani pieniężnego ani niepieniężnego. Jego zobowiązanie wynika z długu małżonka-podatnika i ograniczone jest do odpowiedzialności z majątku wspólnego. Gdy prowadzona egzekucja dotyczy majątku wspólnego zobowiązanego i jego małżonka (odpowiadającego majątkiem wspólnym na zasadzie art. 29 OrdPU), należy wystawić tytuł wykonawczy przeciwko obojgu małżonkom, bowiem tylko wówczas zobowiązany i jego małżonek uprawnieni będą do wnoszenia przewidzianych w ustawie środków zaskarżenia. Wystawienie tytułów wykonawczych na obojga małżonków nie spowoduje natomiast, że małżonek podatnika uzyska status zobowiązanego stając się w pełni zobowiązanym tak jak sam podatnik. Zobowiązanym, w rozumieniu art. 1a pkt 20 ustawy o egzekucji w administracji, pozostaje wyłącznie podatnik, a jego małżonek takiego statusu nie ma.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 listopada 2012 r. III AUa 895/12:
„Art. 29 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) jest przepisem szczególnym. Wynika z niego, że w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe obejmuje odrębny majątek podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka, przy czym skutki prawne ograniczenia, zniesienia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań powstałych przed dniem zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej umownie lub sądownie. Nie istnieje możliwość uwolnienia się skutecznie od odpowiedzialności za zobowiązania wynikające z powołanego art. 29 ustawy przez zawiadomienie wierzyciela o zawartej umowie majątkowej małżeńskiej, albowiem reguluje on odpowiedzialność małżonka do dnia ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej. Zniesienie wspólności małżeńskiej skutkuje wyłączeniem zastosowania art. 29 § 1 ustawy, natomiast w stosunku do zaległości podatkowych powstałych po tej dacie małżonek taki może jednak odpowiadać jako osoba trzecia na zasadach wynikających z art. 111 ustawy.”,

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Poznaniu z dnia 14 czerwca 2012 r. I SA/Po 456/12:
„Współmałżonek podatnika nie jest podatnikiem, a jedynie odpowiada majątkiem wspólnym za wynikające z zobowiązań podatkowych podatki. Jego odpowiedzialność wynika z długu małżonka - podatnika i ograniczona jest do odpowiedzialności z majątku wspólnego. W znaczeniu materialnym przepis art. 29 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.) nie tworzy statusu małżonka jako podatnika, lecz jedynie wyznacza zakres jego odpowiedzialności, ograniczając go do majątku wspólnego małżonków, co ma wyraźne przełożenie na przedmiot egzekucji administracyjnej, która w przypadku istnienia pomiędzy podatnikiem i jego małżonkiem wspólności majątkowej, poza majątkiem odrębnym podatnika, może być skierowana wyłącznie do przedmiotów majątkowych objętych tą wspólnością. W konsekwencji w przypadku rozszerzenia wspólności majątkowej na przedmiot majątkowy, który uprzednio znajdował się w majątku osobistym podatnika lub jego małżonka, a w wyniku umowy majątkowej małżeńskiej wszedł w skład majątku dorobkowego, odpowiedzialność majątkiem wspólnym obejmie ten przedmiot, lecz dopiero od momentu, kiedy wszedł on do majątku wspólnego. Według tego też momentu należy dokonywać oceny prawnej tego zdarzenia.”,

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Lublinie z dnia 11 lutego 2011 r. I SA/Lu 743/10:
„1. Art. 33 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60) jedynie przykładowo wymienia okoliczności pozwalające uznać, że taka obawa zachodzi, o czym świadczy sformułowanie "w szczególności", wskazując na trwałe nieuiszczanie przez podatnika wymagalnych zobowiązań o charakterze publicznoprawnym lub dokonywanie czynności polegających na zbywaniu majątku, mogące utrudnić lub udaremnić egzekucję. Z tego względu również inne, nie wymienione w tym przepisie okoliczności stwierdzone w toku postępowania mogą uzasadniać zabezpieczenie zobowiązania podatkowego przed terminem płatności, jeżeli organ uzasadni obawę, że zobowiązanie nie zostanie wykonane.
2. Uzasadniona obawa musi istnieć już w chwili rozstrzygania w przedmiocie zabezpieczenia, jednak obawa ta odnoszona jest zarazem do zdarzenia, które jeszcze na nastąpiło (a nawet nie wiadomo czy w ogóle wystąpi). Nie oznacza to jednak, że okoliczności te muszą wystąpić aby o obawie takiej można było mówić. Przeciwnie, organy podatkowe mogą za pomocą wszelkich argumentów, popartych ustalonymi w sprawie okolicznościami, wykazywać, że istnieje groźba niewykonania zobowiązania podatkowego w przyszłości uzasadniająca sięgnięcie do instytucji zabezpieczenia.
3. Powzięcie wątpliwości przez organ co do wypłacalności podatnika nie wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego, o jakim mowa w art. 180 i n. Rozdziału 11 Działu IV ustawy Ordynacja podatkowa, jeżeli wątpliwość ta jest uzasadniona informacjami jakie organ posiada z urzędu, a tym bardziej gdy, jak w niniejszej sprawie, są one bezsporne.”,

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 listopada 2017 r. III AUa 705/17:
„Jak wskazano wyżej odpowiedzialność współmałżonka płatnika za wynikające z zobowiązań składkowych składki powstaje z mocy prawa (ex lege), z chwilą powstania zobowiązania składkowego, stąd nie jest konieczne do wszczęcia postępowania składkowego w stosunku do małżonka płatnika wydanie decyzji o jego odpowiedzialności, z zastrzeżeniem art. 29 § 2.”,

Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 17 maja 2017 r. V CSK 575/16:
„Wobec niezamieszczenia w ustawie z dnia 12 września 2002 roku o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 169, poz. 1387), która znowelizowała art. 29 § 2 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) przepisów przejściowych wyjaśniających sposób jego włączenia do systemu prawnego, przyjąć należy, że orzeczenia sądowe, znoszące wspólność majątkową między podatnikiem a jego małżonkiem, które uprawomocniły się po wejściu tego przepisu w życie, wywierają skutek w pełnym zakresie z niego wynikającym i powodują, że - jeżeli zniesienie wspólności nastąpiło z datą wsteczną - to od tej daty powstaje zmieniony stan prawny rzutujący na przedmiot odpowiedzialności za zobowiązania podatkowego jednego z małżonków. Odpowiedzialność całym majątkiem wspólnym małżonków zastępuje odpowiedzialność zobowiązanego z jego majątku odrębnego i ułamkowego udziału w dotychczasowym majątku wspólnym.”.


Adwokat Katowice Kamil Draga