Skarga na wyrok sądu odwoławczego
2016-05-23, Adwokat Katowice Kamil Draga
Jedną z ostatnich zmian, które weszły w życie 15.04.2016r., jest tzw. skarga do Sądu Najwyższego na wyrok sądu odwoławczego (zarówno Sądu Okręgowego jak i Apelacyjnego), uregulowana w dziale 55A k.p.k. (art. 539a i nast.).
Skarga ta przysługuje od wyroku sądu uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania. Niemniej skarga ta może być wniesiona wyłącznie z powodu naruszenia art. 437 lub z powodu uchybień określonych w art. 439 § 1 (tj. tych najistotniejszych przyczyn, które skutkują bezwzględnym nakazem uchylenia skarżonego orzeczenia niezależnie od wpływu tego uchybienia na jego treść).
Skarga do Sądu Najwyższego przysługuje stronom i musi tu występować tzw. gravamen, czyli interes danej strony w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu procesu. Jednakże sam charakter tego orzeczenia powoduje, że legitymację do skargi należy przyznać wszystkim stronom postępowania, w którym ono zapadło. Jak bowiem należy podkreślić – chroniony jest ich interes prawny w doprowadzeniu do wzruszenia orzeczenia kasatoryjnego sądu, gdyż oddala ono w czasie chwilę merytorycznego zakończenia postępowania, a obie strony mają jednakowy interes w tym, aby ich prawo do sądu oznaczało zakończenie sprawy w rozsądnym terminie. W związku z tym dopuszczalność skargi jest niezależna od tego, czy strona składała apelację, więc jeżeli strona nie skarżyła np. wyroku uniewinniającego, a zostanie wydane orzeczenie kasatoryjne, to zyskuje ona interes prawny jako strona w tym konkretnym postępowaniu dotyczącym skargi. Podnosi się w doktrynie, że skarga służy nawet wówczas, gdy strona wnioskowała o wydanie przez sąd drugiej instancji orzeczenia kasatoryjnego, albowiem Sąd nie jest bowiem związany wnioskami zaskarżenia.
Skarga nie podlega opłacie, a wnosi się ją w terminie 7 dni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem. Wniesienie skargi powoduje wstrzymanie wykonania zaskarżonego wyroku. Do skargi dołącza się odpowiednią liczbę odpisów dla pozostałych stron. Prezes sądu, doręczając odpis skargi pozostałym stronom, poucza o prawie wniesienia pisemnej odpowiedzi na skargę w terminie 7 dni od daty doręczenia odpisu skargi. Po upływie tego terminu prezes sądu niezwłocznie przesyła akta Sądowi Najwyższemu.
Wczytując się w uzasadnienie projektu ustawy nowelizującej, która omawianą tu instytucję wprowadziła w życie, dostrzega się, iż celem jaki przyświecał ustawodawcy jest przeciwdziałanie bezpodstawnemu przedłużaniu się postępowania karnego poprzez naruszenie przez sąd odwoławczy unormowania art. 437 § 2 KPK i uchylenie wyroku przy braku zaistnienia ku temu przesłanek. Taką rolę z pewnością skarga spełni i uchylanie wyroku przez sąd odwoławczy może następować rzadziej. Jednak z drugiej strony osobiście uważam, że umożliwienie stronom wnoszenia tej skargi może powodować paradoksalnie przedłużenie się procesu, właśnie na ten okres jej rozpoznania przez Sąd Najwyższy, który jeśli będzie zbliżony do czasu potrzebnego na rozpoznanie aktualnie kasacji, to nie będzie krótszy niż pół roku. W ten sposób dostrzec można ryzyko nawet bezpodstawnego przeciągania postępowania przez zainteresowaną ku temu stronę (włączając w to także prokuratora wnoszącego oszczerczy akt oskarżenia i obawiającego się z tego powodu konsekwencji chociażby w postaci braku awansu z tej przyczyny), a powodów jej motywacji może być wiele, by wymienić chociażby jej dążenie do upływu terminu przedawnienia przestępstwa, o jakie została oskarżona.
Poniżej wybrane orzeczenia dotyczące omawianej materii:
Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 15 lutego 2018 r. III KS 12/17:
„Niedopuszczalne jest, aby Sąd Najwyższy w trybie art. 539a KPK samodzielnie ponownie oceniał, czy zachowanie oskarżonego wyczerpuje znamiona czynu zabronionego, w następstwie tego doszedł do odmiennych wniosków i z tego powodu uchylił zaskarżony wyrok. Sąd Najwyższy w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi na wyrok sądu odwoławczego nie może więc oceniać, czy zaistniały merytoryczne podstawy określone w art. 454 KPK do wydania wyroku zmieniającego – nie jest bowiem władny na podstawie przepisu art. 539a § 1 KPK do oceniania materiału dowodowego przedstawionego w sprawie. Rozpoznanie sprawy w tym zakresie należy bowiem do sądów powszechnych, zaś interwencja Sądu Najwyższego w ten zakres orzekania stanowiłaby naruszenie ich ustawowych kompetencji.”,
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 14 lutego 2018 r. IV KS 10/17:
„I.
Żadne racje nie przemawiają za tym, aby sąd II instancji nie mógł samodzielnie w postępowaniu odwoławczym uzupełniająco przesłuchać świadków, a następnie dokonać weryfikacji przyjętej podstawy dowodowej ustaleń faktycznych i dokonanej w sprawie oceny materiału dowodowego oraz wydać rozstrzygnięcie merytoryczne.
opubl. Legalis.
II.
Instytucja skargi na orzeczenie sądu odwoławczego z rozdziału 55a k.p.k. została wprowadzona do Kodeksu postępowania karnego w wyniku nowelizacji z 2016 r. W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizacyjnej wskazano na potrzebę stworzenia instytucjonalnego mechanizmu zabezpieczającego reformatoryjność orzekania (por. uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, VIII kadencja, druk sejm. nr 207). Skarga ma na celu eliminować niezasadne wyroki kasatoryjne sądów odwoławczych zapadłe w zwykłym toku instancji i gwarantować, że sąd odwoławczy skorzysta z uprawnienia do wydania orzeczenia ostatecznie rozstrzygającego sprawę (także reformatoryjnego), samodzielnie sanując dostrzeżone błędy w stosowaniu prawa materialnego lub procesowego. Zbadanie zasadności skargi polega zatem w swej istocie nie tyle na rozważeniu poprawności oceny przez sąd odwoławczy poszczególnych zarzutów apelacji, lecz wyłącznie jego następczej decyzji o uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania
opubl. Prok.iPr 2018/5/12.”,
Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 25 stycznia 2018 r. I KZP 13/17:
„Zakres kontroli dokonywanej przez Sąd Najwyższy po wniesieniu skargi na wyrok sądu odwoławczego, o którym mowa w art. 539a § 1 KPK, ogranicza się do zbadania, czy stwierdzone przez sąd odwoławczy uchybienie daje podstawę do wydania orzeczenia kasatoryjnego.”,
Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 24 stycznia 2018 r. II KS 1/18:
„Skarga na wyrok kasatoryjny oparta na podstawach niewymienionych w art. 539a § 3 KPK jest niedopuszczalna i w związku z tym prezes sądu odwoławczego powinien odmówić jej przyjęcia; jeśli tak się nie stanie, Sąd Najwyższy zobligowany jest taką wadliwie przyjętą skargę pozostawić bez rozpoznania (art. 530 § 2 in fine KPK i art. 531 § 1 KPK w zw. z art. 539f KPK).”,
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 24 stycznia 2018 r. II KS 2/18:
„Jeżeli sąd odwoławczy nie podzielając stanowiska sądu I instancji co do wysokości odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie dysponował materiałem, który dawał podstawy do własnego ustalenia tej kwestii lub sięgnięcia w postępowaniu odwoławczym do suplementarnych środków dowodowych, to nie było konieczności przekazywania sprawy do ponownego rozpoznania z uwagi na potrzebę przeprowadzenia przewodu sądowego w całości.”,
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 23 stycznia 2018 r. III KS 11/17:
„I.
Zagadnienie prawne, związane z ewentualnym przedawnieniem karalności za wykroczenie powinno być ocenione przez Sąd odwoławczy, gdyż zupełnie nie wymaga przekazywania sprawy sądowi I instancji.
opubl. Legalis.
II.
Istotą samej skargi nie jest zakwestionowanie poprawności oceny przez sąd odwoławczy poszczególnych zarzutów apelacji, lecz wyłącznie jego następcza decyzja o uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania, w myśl kryteriów przewidzianych w art. 539a § 3 KPK.
opubl. Prok.iPr. 2018/5/13.”,
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 14 grudnia 2017 r. V KS 11/17:
„I.
Konieczność ponownej oceny przeprowadzonych dowodów nie mieści się w kręgu podstaw wyroku kasatoryjnego także wówczas, gdy sąd odwoławczy zasadnie wskaże, jakich to kardynalnych uchybień art. 7 KPK dopuścił się sąd meriti.
opubl. Legalis.
II.
Zgodnie z art. 539a § 3 KPK skarga od wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania może być wniesiona wyłącznie z powodu naruszenia art. 437 KPK lub z powodu uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK. W powołanym przepisie art. 539a § 3 KPK niewątpliwie mowa zatem o art. 437 § 2 KPK, który obecnie stanowi, że uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić wyłącznie w wypadkach wskazanych w art. 439 § 1 KPK, art. 454 KPK lub jeżeli jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości.
opubl. Prok.i Pr. 2018/3/19.”,
Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 16 listopada 2017 r. II KS 4/17:
„Podstawą skuteczności nadzwyczajnego środka zaskarżenia w postaci skargi, o której mowa w art. 539a § 1 KPK jest wykazanie - stosownie do treści § 3 tego przepisu - że wydanie na etapie postępowania apelacyjnego orzeczenia o charakterze kasatoryjnym naruszało art. 437 KPK lub też, że przy wydaniu tego orzeczenia wystąpiła bezwzględna przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 KPK. Skarga z powodu naruszenia art. 437 KPK związana jest ściśle z wyrokiem sądu pierwszej instancji i może kwestionować podstawy jego uchylenia zawarte w § 2 tego przepisu, przy czym skarga z powodu uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK może dotyczyć także wyroku sądu odwoławczego.”,
Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 14 września 2017 r.
I KZP 9/17:
„Przepisy rozdziału 55a Kodeksu postępowania karnego o skardze na wyrok sądu odwoławczego, uchylający wyrok sądu pierwszej instancji i przekazujący sprawę do ponownego rozpoznania, znajdują odpowiednie zastosowanie (art. 741 pkt 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych - t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 233 ze zm.) w postępowaniu dyscyplinarnym uregulowanym przepisami ustawy o radcach prawnych, a wniesioną skargę rozpoznaje Sąd Najwyższy.”,
Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 26 lipca 2017 r. VI KS 4/17:
„Z uwagi na treść art. 25 ustawy z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 437) przepisy rozdziału 55a tego Kodeksu stosuje się do spraw, w których postępowanie sądowe zostało wszczęte poprzez złożenie aktu oskarżenia po dniu 30 czerwca 2015 r. Skoro wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego przeciwko radcy prawnemu, będący odpowiednikiem aktu oskarżenia w postępowaniu karnym, został wniesiony do właściwego sądu dyscyplinarnego przed 1 lipca 2015 r., konsekwentnie należało uznać, że skarga na orzeczenie Wyższego Sądu Dyscyplinarnego Krajowej Izby Radców Prawnych jest niedopuszczalna z mocy ustawy i pozostawić ją bez rozpoznania.”,
Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 6 czerwca 2018 r. IV KZ 28/18:
„Skarga na wyrok kasatoryjny sądu odwoławczego została przewidziana jako element wspierający nowy, apelacyjno-reformatoryjny model orzekania przez sądy odwoławcze. Związane jest to z nowym brzmieniem art. 437 § 2 KPK (obowiązującym od dnia 1 lipca 2015 r.), który jedynie w ściśle określonych przypadkach pozwala sądowi odwoławczemu na uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Skarga na taki wyrok sądu odwoławczego uprawnia więc strony postępowania karnego do zainicjowania instancyjnej kontroli prawidłowości uchylenia się przez sąd odwoławczy od reformatoryjnego rozstrzygnięcia w postępowaniu apelacyjnym. Przy brzmieniu art. 437 KPK sprzed nowelizacji (obowiązującym do dnia 30 czerwca 2015 r.) funkcjonowanie takiej skargi nie miałoby racji bytu, albowiem art. 437 § 2 KPK nie zawierał żadnych skonkretyzowanych ograniczeń uchylenia wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Funkcjonowanie skargi w ówczesnych warunkach było więc wykluczone. Z tych samych względów niecelowe byłoby rozszerzanie zastosowania obecnie wprowadzonej instytucji na sprawy, w których zastosowanie znalazł „stary” art. 437 § 2 KPK.”,
Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 16 maja 2018 r. V KS 9/18:
„Rozbudowany i rozstrzygający charakter podlegających uzyskaniu dowodów uzasadnia wydanie orzeczenia uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania.”,
PostanowienienSądu Najwyższego - Izba Karnanz dnia 16 maja 2018 r. V KS 8/18:
„W wypadku reguły ne peius z art. 454 § 1 KPK, kontrola skargowa obejmuje ocenę prawidłowości zastosowania tego przepisu pod kątem spełnienia warunku, że sąd odwoławczy „nie może skazać oskarżonego”. Wymaga to wykazania przez ten sąd, że gdyby nie stwierdzone uchybienie, to mógłby zapaść wyrok skazujący, ale jego wydanie nie jest dopuszczalne w instancji odwoławczej z uwagi na zakaz takiego orzekania. Dopiero wówczas zaskarżony wyrok podlega uchyleniu, a sprawa zostaje przekazana sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.”,
Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 16 maja 2018 r. V KS 7/18:
„W wypadku reguły ne peius z art. 454 § 1 KPK kontrola skargowa obejmuje ocenę prawidłowości zastosowania tego przepisu pod kątem spełnienia warunku, że sąd odwoławczy „nie może skazać oskarżonego”. Wymaga to wykazania przez ten sąd, że gdyby nie stwierdzone uchybienie, to mógłby zapaść wyrok skazujący, ale jego wydanie nie jest dopuszczalne w instancji odwoławczej z uwagi na zakaz takiego orzekania. Dopiero wówczas zaskarżony wyrok podlega uchyleniu, a sprawa zostaje przekazana sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.”,
Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 16 maja 2018 r. V KS 6/18:
„Podstawą skuteczności nadzwyczajnego środka zaskarżenia uregulowanego w art. 539a § 1 KPK jest wykazanie (po myśli § 3 tego przepisu), że wydanie – na etapie postępowania apelacyjnego – orzeczenia kasatoryjnego naruszało art. 437 KPK (w rzeczywistości chodzi o art. 437 § 2 zdanie drugie KPK) lub też, że przy wydaniu tego orzeczenia wystąpiła bezwzględna przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 KPK.”,
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 26 kwietnia 2018 r. IV KS 8/18:
„Konieczność ponownej oceny przeprowadzonych dowodów nie stanowi co do zasady samodzielnej podstawy wydania wyroku kasatoryjnego. Wydanie takiego wyroku z powodu dokonania przez sąd odwoławczy odmiennej oceny materiału dowodowego nie było oczywiście wykluczone, lecz było możliwe jedynie wówczas, gdyby ocena dowodów przeprowadzona przez sąd odwoławczy doprowadziła go do wniosku, że w świetle całokształtu materiał dowodowego uniewinnienie oskarżonego przez sąd pierwszej instancji było niezasadne, a ze względu na zakaz określony w art. 454 § 1 KPK, zabraniający skazania oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji, sąd apelacyjny musi w tej sytuacji uchylić wyrok sądu pierwszej instancji i przekazać mu sprawę do ponownego rozpoznania.”,
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 10 kwietnia 2018 r. III KS 6/18:
„Przepis art. 455a KPK jasno stanowi, że wada uzasadnienia wyroku nie może być powodem jego uchylenia. Sąd odwoławczy powinien wytłumaczyć, dlaczego nie respektował zakazu ujętego w art. 455a KPK, jeżeli uznał, iż w grę wchodzi nie tyle zwykłe niespełnianie przez uzasadnienie wyroku wymogów określonych w art. 424 KPK, ale wady dalej idące, wręcz uniemożliwiające przeprowadzenie kontroli odwoławczej wyroku.”,
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 15 marca 2018 r. II KS 4/18:
„1. Konieczność ponownej oceny przeprowadzonych dowodów nie mieści się w kręgu podstaw wyroku kasatoryjnego także wówczas, gdy sąd odwoławczy zasadnie wskaże, jakich to kardynalnych uchybień art. 7 KPK dopuścił się sąd meriti.
2. Warunek przeprowadzenia pierwszoinstancyjnego przewodu sądowego na nowo w całości, a więc ponowienia wszystkich dowodów wchodzi w grę, gdy dowody te albo zostały ocenione w sposób dowolny, albo ich nie ujawniono zgodnie z wymogami prawa lub przeprowadzono je niezgodnie z regułami procesowymi.
3. Powołanie się na regułę ne peius może mieć miejsce tylko wtedy, gdy sąd odwoławczy jest zdania, że rysuje się realna perspektywa wydania w drugiej instancji wyroku skazującego, ale nie może do tego dojść ze względu na zakaz przewidziany w art. 454 § 1 KPK.”,
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 14 marca 2018 r. IV KS 4/18:
„Jeżeli w realiach rozpoznawanej sprawy przeszkodą do wydania reformatoryjnego orzeczenia była kategoryczna regulacja art. 454 § 1 KPK, to sąd odwoławczy powinien to wyraźnie zaakcentować w swych pisemnych wywodach. Z całą mocą należy podkreślić, że taka przyczyna uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania jest wypadkiem odrębnym od tego, który określony został w art. 437 § 2 in fine KPK - konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości. Wydanie wyroku w oparciu o podstawę z art. 454 § 1 KPK może nastąpić jedynie wówczas, gdy ocena realiów sprawy dokonana przez sąd odwoławczy doprowadzi do wniosku, że zachodzi potrzeba rozważenia wydania wyroku skazującego, a do takiego rozstrzygania ze względu na zakaz określony w tym przepisie, sąd drugiej instancji nie jest uprawniony.”,
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 14 marca 2018 r. IV KS 6/18:
„Istotą skargi, o której mowa w rozdziale 55a KPK jest tylko i wyłącznie następcza decyzja sądu odwoławczego o uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania. Nie obejmuje ona naturalnie poprawności oceny zarzutów apelacyjnych.”,
Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 6 marca 2018 r. V KS 3/18:
„Niedopuszczalne jest, aby Sąd Najwyższy w trybie art. 539a KPK ponownie, samodzielnie ocenił, czy zachowanie oskarżonego wyczerpuje znamiona czynu zabronionego, doszedł do odmiennych wniosków i z tego powodu uchylił zaskarżony wyrok.”,
Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 22 lutego 2018 r. IV KS 2/18:
„Z uwagi na treść art. 25 ustawy z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.z 2016 r. poz. 437), przepisy rozdziału 55a Kodeksu postępowania karnego stosuje się do spraw, w których postępowanie sądowe zostało wszczęte po dniu 30 czerwca 2015 r.”,
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 15 lutego 2018 r. II KS 3/18:
„Sama konieczność ponownej oceny przeprowadzonych dowodów nie mieści się w kręgu podstaw rozstrzygnięcia, o którym mowa w art. 437 § 2 in fine KPK, tj. wyroku kasatoryjnego, także i wówczas, gdy sąd odwoławczy zasadnie wykaże, jakich to kardynalnych uchybień art. 7 KPK dopuścił się sąd meriti przy ocenie zebranych w sprawie dowodów. Samą więc potrzebę dokonania na nowo oceny zgromadzonych w sprawie dowodów nie można postrzegać w kategoriach okoliczności samoistnie determinujących konieczność przeprowadzenia przez sąd meriti przewodu sądowego w całości (a tym samym i uznać ją za wystarczającą do wydania kasatoryjnego wyroku przez sąd odwoławczy), skoro (obecnie) nie ma żadnych przeszkód (poza tymi przypadkami skatalogowanymi w tymże przepisie art. 437 § 2 zd. 2 KPK) prawnych ku temu, by to sąd odwoławczy – w związku z rozpoznawanym środkiem odwoławczym – samodzielnie tych czynności procesowych dokonał.”.
Adwokat Katowice Kamil Draga
