Zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika wydane w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości

2019-05-14, Adwokat Katowice Kamil Draga

Zgodnie z najnowszą uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2019r. (III CZP 108/18) „Na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika wydane w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości przysługuje zażalenie (art. 741 KPC w związku z art. 37 zdanie pierwsze i z art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe, t.j. Dz U. z 2019 r. poz. 498).”.

Problem jaki postawił w ramach pytania prawnego Sąd Okręgowy i który stał się powodem wydania przez Sąd Najwyższy rozstrzygnięcia na mocy aż uchwały wiązał się z tym, że istotne wątpliwości budziła wzajemna relacja przepisów kodeksu postępowania cywilnego oraz prawa upadłościowego.

Jak stwierdził Sąd Najwyższy - Uregulowane w art. 36-43 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 498, dalej jako: „PrUpad”) postępowanie zabezpieczające jest postępowaniem pomocniczym w stosunku do postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Wzajemne relacje obu postępowań są podobne do tych, które istnieją między postępowaniem zabezpieczającym (art. 730 i nast. KPC) oraz postępowaniem rozpoznawczym (w sprawie) według przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

Celem postępowania zabezpieczającego prowadzonego w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości jest zabezpieczenie majątku dłużnika w okresie od złożenia wniosku o ogłoszenie jego upadłości (art. 36 zdanie pierwsze PrUpad) do chwili objęcia majątku upadłego dłużnika w zarząd przez syndyka (zabezpieczenie przez ustanowieniu tymczasowego nadzorcy sądowego albo zarządu przymusowego) albo ogłoszenia upadłości (zabezpieczenie w inny sposób, art. 43 PrUpad).

Regulacja postępowania zabezpieczającego w przepisach ustawy - Prawo upadłościowe nie jest kompletna, wobec czego zgodnie z art. 37 zdanie pierwsze PrUpad, w sprawach nieuregulowanych w tych przepisach stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu zabezpieczającym, z wyłączeniem art. 396 KPC, którego stosowanie zostało wyłączone w art. 37 zdanie drugie PrUpad. Reguła, że w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu zabezpieczającym tylko w sprawach, które nie są uregulowane w ustawie - Prawo upadłościowe, oznacza, że pierwszeństwo przed stosowaniem przepisów kodeksu postępowania cywilnego mają nie tylko art. 36-43 PrUpad, ale także pozostałe przepisy ustawy - Prawo upadłościowe, dotyczące postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości. W świetle tak rozumianego art. 37 zdanie pierwsze PrUpad, do postępowania zabezpieczającego prowadzonego w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości zastosowanie ma wyrażona w art. 33 ust. 1 PrUpad zasada, że zażalenie przysługuje na postanowienie kończące postępowanie oraz w przypadkach określonych w ustawie - Prawo upadłościowe.

Przyjmując, że postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika, w tym postanowienie w przedmiocie ustanowienia tymczasowego nadzorcy sądowego (art. 38 ust. 1 zdanie pierwsze PrUpad), nie należy do kategorii postanowień kończących postępowanie, stwierdzić trzeba, że odpowiedź na pytanie, czy na takie postanowienie przysługuje zażalenie, zależy od tego, czy w świetle art. 33 ust. 1 in fine PrUpad i art. 37 zdanie pierwsze PrUpad wchodzi w tej sytuacji w grę zastosowanie art. 741 KPC.

Przez przypadki określone w ustawie w rozumieniu art. 33 ust. 1 in fine PrUpad należy rozumieć nie tylko przypadki określone w przepisach ustawy - Prawo upadłościowe, regulujących postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości, lecz również przypadki określone w przepisach kodeksu postępowania cywilnego w zakresie, w którym do stosowania przepisów tego kodeksu odsyła ustawa - Prawo upadłościowe (por. na tle art. 33 ust. 1 i art. 35 PrUpad uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 2004 r., III CZP 111/03, OSNC 2005, nr 4, poz. 62).

Kluczowe znaczenie w tym kontekście ma to, czy zamieszczone w art. 37 zdanie pierwsze PrUpad odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu zabezpieczającym obejmuje również art. 741 KPC, czy też nie rozciąga się na ten przepis, gdyż kwestia zaskarżalności postanowień w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika jest sprawą, która została uregulowana w przepisach ustawy - Prawo upadłościowe w rozumieniu art. 37 zdanie pierwsze PrUpad.

Zawarty pierwotnie w przepisach ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze (nazwa ustawy obowiązująca przed dniem 1 stycznia 2016 r.) art. 42 stanowił, że zażalenie przysługiwało na postanowienie co do sposobu zabezpieczenia. Budziło wtedy wątpliwości, czy przepis ten stanowił wyczerpującą regulację dopuszczalności zażalenia na postanowienia wydawane w postępowaniu zabezpieczającym w ramach postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości oraz jako lex specialis wyłączał stosowanie art. 741 KPC, a tym samym przesądzał, że dopuszczalne było zażalenie na postanowienie o zabezpieczeniu tylko w zakresie sposobu zabezpieczenia, a nie w zakresie zasadności zabezpieczenia.

Ustawą z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. poz. 978 ze zm.) art. 42 PrUpad został uchylony z dniem 1 stycznia 2016 r. Tą samą ustawą zmieniono jednak również art. 39 PrUpad, wprowadzając w nim wyraźną regulację przewidującą, że na postanowienie o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz o uchyleniu zajęcia rachunku bankowego przysługuje zażalenie dłużnikowi oraz wierzycielowi prowadzącemu egzekucję (art. 39 ust. 3 PrUpad).

W tym stanie rzeczy dawną wątpliwość co do znaczenia uchylonego art. 42 PrUpad zastąpiła nowa wątpliwość, sprowadzająca się do pytania, czy art. 39 ust. 3 PrUpad wyczerpująco reguluje kwestię zaskarżalności postanowień w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika i wobec tego kwestii tej - jako sprawy uregulowanej w ustawie w rozumieniu art. 37 zdanie pierwsze PrUpad - nie obejmuje odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu zabezpieczającym, a tym samym odesłanie to nie rozciąga się na art. 741 KPC.

Biorąc pod uwagę treść art. 36-43 PrUpad, w tym przede wszystkim art. 37 i art. 39 ust. 3 PrUpad, należy przyjąć, że sprawa zaskarżalności wydawanych w pierwszej instancji postanowień w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika nie należy do spraw uregulowanych - w rozumieniu art. 37 zdanie pierwsze PrUpad - w ustawie - Prawo upadłościowe, wobec czego do postanowień tych znajduje zastosowania art. 741 KPC w związku z art. 37 zdanie pierwsze PrUpad Przepis art. 39 PrUpad dotyczy jedynie zabezpieczenia majątku dłużnika przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego i uchylenie zajęcia rachunku bankowego.

Zawarte w art. 39 ust. 3 zdanie drugie PrUpad uregulowanie zażalenia ma charakter wycinkowy, gdyż - jak wynika z art. 39 ust. 3 zdanie pierwsze PrUpad - odnosi się tylko do postanowień pozytywnych (o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz o uchyleniu zajęcia rachunku bankowego) i nie dotyczy postanowień negatywnych (oddalających wniosek o zastosowanie takiego zabezpieczenia).

Nie można więc uznać go za kompletną regulację kwestii zaskarżalności postanowień w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika i tym samym uważać za podstawę do wnioskowania a contrario, że inne postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika nie są zaskarżalne zażaleniem.

W istocie art. 39 ust. 3 zdanie drugie PrUpad należy odczytywać jedynie jako szczególne unormowanie legitymacji do wniesienia zażalenia, tj. uregulowanie przesądzające, że na postanowienie o zabezpieczeniu, które polega na zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz na uchyleniu zajęcia rachunku bankowego, zażalenie przysługuje tylko dłużnikowi i wierzycielowi, który prowadzi egzekucję.

Przeciwko zapatrywaniu, że art. 39 ust. 3 PrUpad miałby stać na przeszkodzie stosowaniu art. 741 KPC w związku z art. 37 zdanie pierwsze PrUpad w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości przemawia wzgląd na okoliczność, że ewentualne ograniczenie zaskarżalności postanowień w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika tylko do postanowień, o których mowa w art. 39 ust. 3 PrUpad, pociągałoby za sobą zbyt daleko idące negatywne skutki.

Zagadnienie, czy i w jaki sposób ma zostać zabezpieczony majątek dłużnika, w stosunku do którego złożono wniosek o ogłoszenie upadłości, ma bardzo istotne znaczenie, ponieważ zastosowanie albo odmowa zastosowania zabezpieczenia, w tym jego określonego sposobu, z jednej strony może wpływać na przyszłą efektywność postępowania upadłościowego, a z drugiej strony ingerować bardzo poważnie w sytuację majątkową dłużnika.

Oba względy przemawiają za tym, aby postanowienia sądu upadłościowego w przedmiocie zabezpieczenia majątku, zarówno pozytywne (o zabezpieczeniu majątku dłużnika w określony sposób), jak i negatywne (odmawiające zabezpieczenia majątku dłużnika) podlegały zaskarżeniu zażaleniem celem poddania ich kontroli instancyjnej.

Przeciwne stanowisko, że art. 39 ust. 3 PrUpad przesądza, iż zażalenie przysługuje tylko w sytuacjach określonych w tym przepisie, powodowałoby, że wyłączona byłaby nie tylko zaskarżalność innych postanowień niż określone w tym przepisie pozytywne postanowienia o zastosowaniu zabezpieczenia polegającego na zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz na uchyleniu zajęcia rachunku bankowego, ale - co istotne - również zaskarżalność wszystkich negatywnych postanowień co do zabezpieczenia majątku dłużnika.

Obie te konsekwencje trudne byłyby do zaakceptowania z punktu widzenia powołanych względów, wskazujących na duże znaczenie zagadnienia zabezpieczenia majątku dłużnika po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości.

Odrębnie trzeba wskazać na treść art. 37 zdanie drugie PrUpad, zgodnie z którym w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości wyłączone jest stosowanie art. 396 KPC. Przepis ten stanowi, że sąd pierwszej instancji może wstrzymać wykonanie zaskarżonego postanowienia do czasu rozstrzygnięcia zażalenia i że postanowienie w tym zakresie może zapaść na posiedzeniu niejawnym.

Założeniem wyłączenia stosowania art. 396 KPC w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości musi być to, że wydawane w tym postępowaniu postanowienia sądu pierwszej instancji mogą podlegać zaskarżeniu zażaleniem, co wynika z art. 741 KPC w związku z art. 37 zdanie pierwsze i z art. 33 ust. 1 PrUpad.


Nie może chodzić tu o zaskarżalność przedmiotowych postanowień tylko w wypadku, gdy mowa o postanowieniu o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz o uchyleniu zajęcia rachunku bankowego (art. 39 ust. 3 PrUpad). Gdyby tak było, to wyłączenie stosowania art. 396 KPC powinno być zamieszczone w art. 39 PrUpad, tj. przepisie dotyczącym określonego w tym przepisie zabezpieczenia, a nie w art. 37 PrUpad, który jest regulacją o charakterze ogólnym dla całego postępowania zabezpieczającego prowadzonego w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości dłużnika.

Jak więc widać problematyka zabezpieczeń w postępowaniu cywilnym jest dość skomplikowana i sporo w niej formalizmu, który dla przeciętnego obywatela może być nie do przejścia, dlatego warto zastanowić się czy w takiej sprawie nie będzie nam pomocny adwokat lub też czy chociażby adwokat nie powinien nam udzielić porady prawnej, jeśli sami decydujemy się sporządzać pisma i występować w sprawie bez adwokata.




Adwokat Katowice Kamil Draga