Przedłużenie aresztu na podstawie art. 263 par. 4 kodeksu postępowania karnego
2020-02-18, Adwokat Katowice Kamil Draga
Ogólną zasadą w przypadku najsurowszego ze środków zapobiegawczych jest to, iż w postępowaniu przygotowawczym sąd, stosując tymczasowe aresztowanie, oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Niemniej jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w terminie powyższym, na wniosek prokuratora, sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy, gdy zachodzi tego potrzeba, może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy. Wszelako łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat.
Bynajmniej w oparciu o omawiany art. 263 par. 4 istnieje dalsza możliwość przedłużenia aresztu powyżej w/w okresów. Jest to uwarunkowane oczywiście spełnieniem określonych przesłanek. Problem jednakże w tym, że są one nieostre i mocno ocenne, co skutkuje nierzadko zupełnie rozbieżną praktyką orzeczniczą sądów pomiędzy różnymi apelacjami, zaskakując niestety dość często adwokatów swoistą czołobitnością względem prokuratury.
Jak wynika z w/w przepisu - przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania na okres oznaczony, przekraczający terminy określone w § 2 i 3 art. 263 może dokonać sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie na wniosek sądu, przed którym sprawa się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek właściwego prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora prowadzącego lub nadzorującego śledztwo - jeżeli konieczność taka powstaje w związku z zawieszeniem postępowania karnego, czynnościami zmierzającymi do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego, wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, a także celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego.
W szczególności skupić należy się na przesłance „wykonywania czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości” - jak bowiem uznać, że dana sprawa jest zawiła i to w stopniu szczególnym? Czy taką sprawą powinien być skomplikowany przypadek zabójstwa, gdzie tak naprawdę trudno u dowody, a raczej zarzuty oparte są na poszlakach, występuje szczupłość źródeł dowodowych oraz trzeba przede wszystkim przeprowadzić szereg „specjalistycznych” opinii biegłych? Absolutnie tak.
Jednakowoż za takie przypadki nie powinno już uważać się takich spraw, gdzie owszem trzeba przeprowadzić mnogość przesłuchań świadków, lecz ma to jedynie wymiar „formalny”, zaś to kto, kiedy i co zrobił pozostaje dość oczywiste, nierzadko wynikając także z dokumentów.
Jak zwykle w takiej trudnej problematyce – zapraszam do zapoznania się z wybranym orzecznictwem:
- Postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 6 listopada 2019 r. II AKz 879/19:
„W przepisie art. 263 § 4 k.p.k. zawarta jest dyrektywa prawidłowej organizacji postępowania przygotowawczego, zgodnie z którą postępowanie przedsądowe ma być prowadzone w taki sposób, aby nie było potrzeby stosowania tymczasowego aresztowania przez okres dłuższy niż 12 miesięcy, gdyż w takim wypadku przedłużenie wymienionego środka może nastąpić jedynie wyjątkowo.”,
„Gwarancyjny charakter normy z art. 263 § 4 k.p.k. nakazuje rygorystyczne interpretowanie jej treści. Niedopuszczalne jest zwłaszcza rozszerzające interpretowanie przesłanki "wykonywania czynności dowodowych o szczególnej zawiłości".”,
„Podejrzany nie może bowiem ponosić negatywnych konsekwencji niewłaściwego zorganizowania i prowadzenia postępowania przygotowawczego, którego nadmierne rozbudowanie podmiotowe i przedmiotowe ostatecznie może prowadzić do niemożliwości jego ukończenia w rozsądnym terminie. Przedłużenie tymczasowego aresztowania ma stymulować sprawne prowadzenie postępowania.”,
„Gwarancyjny charakter normy z art. 263 § 4 k.p.k. wyraża się w tym, że zapobiega dowolnie długiemu tymczasowemu aresztowaniu w postępowaniu przygotowawczym, określając granice temporalne tego środka zapobiegawczego. Organy ścigania powinny zatem prowadzić postępowanie przygotowawcze w taki sposób, aby nie przedłużać tymczasowego aresztowania podejrzanego na okres powyżej roku. Pozbawienie wolności na tak długi okres czasu dopuszczalne jest bowiem w razie wystąpienia wyjątkowych okoliczności określonych w wymienionym przepisie.”,
„Uzasadniając wniosek o nadzwyczajne przedłużenie tymczasowego aresztowania na podstawie art. 263 § 4 k.p.k., prokurator powinien wykazać, że dołożono najdalej idącej staranności dla sprawnego przebiegu postępowania przygotowawczego i skoncentrowano czynności procesowe w celu ograniczenia czasu trwania tego środka do niezbędnego minimum.”;
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 6 sierpnia 2019 r. II AKz 674/19:
„O ile nie uzasadnia przedłużenia tymczasowego aresztowania na kolejny okres "rozwojowy charakter śledztwa", czy też mogąca pojawić się konieczność zatrzymania i przedstawienia zarzutów innym osobom biorącym udział w przestępstwach objętych śledztwem, to z pewnością za wystarczające do jego dalszego stosowania wobec podejrzanego należy uznać czynności zmierzające do ustalenia roli i udziału w przestępczym procederze oraz zweryfikowania złożonych wyjaśnień z zgromadzoną do tej pory w sprawie obszerną dokumentacją.”;
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 19 lipca 2018 r. II AKp 9/18:
„Zadaniem sądu w ramach rozpoznawania wniosku o przedłużenie tymczasowego aresztowania nie jest ustalenie, czy podejrzany dopuścił się zarzucanych mu czynów, ani zbadanie czy są ku temu "niezbite" dowody, ale jedynie rozstrzygnięcie, czy istnieje wymagane prawdopodobieństwo popełnienia przezeń tych czynów.”;
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 6 września 2017 r. II AKp 73/17 :
„Postanowienie o dalszym stosowaniu tymczasowego aresztowania, wydane wskutek rozpatrzenia wniosku złożonego w trybie art. 263 § 4 k.p.k., lecz po upływie okresu wskazanego w art. 263 § 3 k.p.k., stanowi podstawę prawną pozbawienia oskarżonego wolności od dnia jego wydania. Tym samym wydane postanowienie nie konwaliduje zaistniałej do tego momentu bezprawności stosowania tymczasowego aresztowania.”;
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 września 2016 r. II AKz 509/16:
„O ile nie uzasadnia przedłużenia tymczasowego aresztowania na kolejny okres, "rozwojowy charakter śledztwa", czy też mogąca pojawić się konieczność zatrzymania i przedstawienia zarzutów innym osobom biorącym udział w przestępstwach objętych śledztwem, to z pewnością za wystarczające do jego dalszego stosowania wobec oskarżonego należy uznać czynności zmierzające do zweryfikowania roli i udziału podejrzanego w procederze będącym przedmiotem postępowania w oparciu o wskazane przez prokuratora osobowe źródła dowodowe mające być świadkiem lub uczestnikiem jego przestępczej działalności. Podkreślenia również wymaga, że w postępowaniu przygotowawczym o takiej złożoności, w której koniecznym jest dokonywanie również czynności procesowych z udziałem innych jej uczestników, oczywistym jest fakt prowadzenia czynności wielowątkowo, a także to, że wiele z tych czynności nie koncentruje się wyłącznie na jednym z podejrzanych.”;
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 29 stycznia 2014 r. II AKp 6/14:
„Odnośnie kwestii szczególnej zawiłości sprawy, wskazania wymaga, że nie chodzi tylko o liczbę wymagających przeprowadzenia czynności dowodowych, lecz i o rodzaj i charakter badanych okoliczności, stopień trudności odtworzenia prawdziwych okoliczności faktycznych zdarzenia, potrzebę powołania w sprawie opinii czy dodatkowych dowodów. Zasadne zatem będzie uznanie za szczególnie zawiłą taką sprawę, w toku której planowo i bez nieuzasadnionej zwłoki realizowane czynności dowodowe nie prowadzą do odtworzenia okoliczności zdarzenia w sposób pewny i nie budzący wątpliwości, zaś usunięcie utrzymujących się wątpliwości, co do faktów o istotnym znaczeniu poznawczym, determinuje podejmowanie dalszych działań dowodowych, których efektem finalnym ma być przekonanie o dokonaniu prawdziwych ustaleń we wszystkich kwestiach warunkujących zakończenie postępowania i wydania wyroku, a wszystkie te warunki zostały spełnione w niniejszej sprawie.”;
Postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 10 listopada 2011 r. II AKz 477/11:
„O "szczególnej zawiłości sprawy" w rozumieniu art. 263 § 4 k.p.k. decydować też mogą i na ogół decydują, rzeczywiste (realne) trudności poznawcze w dochodzeniu do ustaleń opartych na faktach prawdziwych, a zarazem takich faktach, bez ustalenia których nie jest możliwe osiągnięcie tego stopnia pewności w kwestii sprawstwa i winy podejrzanego, które warunkuje zakończenie postępowania i jego umorzenie bądź też wniesienie aktu oskarżenia.”;
Postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 17 czerwca 2010 r. II AKz 304/10:
„1. "Szczególna zawiłość sprawy" może być uwarunkowana wyjątkowymi trudnościami w zakresie techniczno - kryminalistycznej rekonstrukcji konkretnego zdarzenia stanowiącego przedmiot postępowania, w związku z wielością i treściową różnorodnością gromadzonego materiału dowodowego. Pojęcie to odnosi się jednak do takiego głównie układu procesowego, w którym ponadstandardowy stopień skomplikowania procesu poznawczego determinowany jest dużą liczbą złożonych czynności dowodowych wymagających realizacji poprzez czasochłonne działania wykrywcze i badawcze, a nadto poprzez konieczność równoczesnego gromadzenia materiału dowodowego wobec kilkunastu, czy kilkudziesięciu osób podejrzanych, i dokonywania ustaleń obejmujących dziesiątki lub więcej popełnionych przez te osoby czynów zabronionych.
2. "Szczególna zawiłość sprawy", o której mowa w art. 263 § 4 k.p.k. to sytuacja, gdy charakter podmiotowo-przedmiotowy sprawy, w kontekście realnych możliwości ukończenia jej w terminie, jest tego rodzaju, że zasługuje ona na miano zawiłej, co nie oznacza, że nie może być rozpoznana przez sąd rejonowy. Przedłużenie aresztu z uwagi na wykonywanie czynności dowodowych "w sprawach o szczególnej zawiłości" wymaga dokonania każdorazowo oceny charakteru danej sprawy. Zawiłości dotyczyć mogą jedynie aspektów faktycznych sprawy i muszą być szczególnej natury.”,
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 3 marca 2010 r. II AKz 69/10:
„Tymczasowe aresztowanie oskarżonego jest uzasadnione ponadprzeciętną i wyjątkowo szczególną zawiłością sprawy (art. 263 § 4 k.p.k.). Polega ona na rozległości przestępczej działalności oskarżonego (284 przestępstwa), na ilości osób zaangażowanych w tę działalność, z których dotąd zdołano przesłuchać około 600, w tym ponad 500 świadków, na skomplikowanym charakterze operacji myślowych w analizie obszernego materiału dowodowego (także licznych dokumentów). Przesłanki te odpowiadają treści pojęcia "szczególnej zawiłości", omówionego w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 października 2009 roku - SK 46/07.”,
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 stycznia 2010 r. II AKp 8/10:
„Oskarżeni muszą mieć świadomość tego, iż korzystanie ze swoich uprawnień w sposób nadmierny i nieuzasadniony ma znaczenie procesowe, albowiem wpływając przewlekająco na tok prowadzonego przeciwko nim postępowania karnego waży też i na ocenie zasadności długotrwałości stosowanych izolacyjnych środków zapobiegawczych, stanowiąc jedną z przesłanek, o jakiej mowa w art. 263 § 4 k.p.k.”,
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20 stycznia 2010 r. II AKz 17/10:
„Określona przez ustawodawcę w przepisie art. 258§2 k.p.k. przesłanka stosowania tymczasowego aresztowania opiera się na założeniu, że oskarżony może podejmować próby zakłócenia prawidłowego toku postępowania, gdy spodziewa się orzeczenia względem siebie surowej kary i nie wymaga wykazywania, że zachodzą inne szczególne okoliczności uzasadniające obawę, iż będzie utrudniać postępowanie.”,
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 października 2009 r. SK 46/07:
„Art. 263 § 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.), w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 12 stycznia 2007 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 20, poz. 116), w zakresie, w jakim przyznaje sądowi apelacyjnemu prawo do przedłużania stosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania ponad granice określone w art. 263 § 2 i 3 kodeksu postępowania karnego, przy zaistnieniu przesłanek: wykonywania czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, a także celowego przewlekania postępowania przez oskarżonego, jest zgodny z art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.”.
Adwokat Katowice Kamil Draga
